Η έναστρη νύχτα. Έργο του V van Gogh (1853-1890). Την περίοδο της δημιουργίας (1889) ο καλλιτέχνης βρισκόταν σε κατάσταση παρατεταμένης ψυχωτικής αναστάτωσης. Οι χαοτικές δίνες που χαρακτηρίζουν τo αριστούργημα, ερμηνεύονται ακριβώς από τις εξισώσεις της κλιμάκωσης Κολμογκόροφ (1940), επαληθεύοντας τη σπάνια διαισθητική ικανότητα του δημιουργού. Οι ταραγμένοι ουρανοί αποκαλύπτουν στο στροβιλισμό τους την αλληλοδιαδοχή φωτεινών και σκοτεινών περιοχών.Το επίθετο ωραίος χρησιμοποιείται εδώ με την κυριολεκτική του έννοια, η οποία δηλώνει την κυκλικότητα της εμφάνισης μιας κατάστασης. Ο κόσμος μας λοιπόν πριν απ΄ όλα είναι. Η αξιολόγησή του προκύπτει από το εύρος του ορίζοντα των γεγονότων που αντιλαμβάνεται κάποιος και την προοπτική της εικόνας που διαθέτει.

Στον κόσμο των επαγγελματιών χαρτοπαικτών υπάρχει ένας άγραφος θεμελιώδης κανόνας, ο οποίος τηρείται ευλαβικά. Λέει λοιπόν αυτός ο κανόνας: όταν κάθεσαι σ’ ένα τραπέζι να παίξεις πρέπει σύντομα να καταλάβεις πιο είναι το θύμα, που θα του τα πάρουν. Αν δεν μπορέσεις να ξεχωρίσεις απ΄ την αρχή, ποιος είναι αυτός, τότε εσύ είσαι το κορόιδο. Τα μαζεύεις και φεύγεις. Η νοοτροπία που σχετίζεται με την παραπάνω αρχή και ξεχωρίζει τον ερασιτέχνη από τον επαγγελματία, κυριαρχεί ως πολιτική λειτουργία στις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, επειδή εξασφαλίζει, έστω μεσοπρόθεσμα, την ευημερία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Διαμορφώνει παράλληλα έναν κυριολεκτικά αθέμιτο ατομισμό ως στάση ζωής, που δηλητηριάζει κυρίως τα νεώτερα μέλη της κοινωνίας. Αυτά, πιο ενήμερα και αφυπνισμένα, έχουν απομυθοποιήσει τα διάφορα ιδεολογικά ευχολόγια και ανταποδίδουν τα ίσα γυρνώντας την πλάτη και προσέχοντας τον εαυτό τους: Εγώ Ε Π Ε. Οι διαβρωτικές αυτές αντιλήψεις, που έχουν εισαχθεί, κατά ένα μέρος, ως αντιδάνεια, επικρατούν στην ελληνική πραγματικότητα με την κύρια, αλλά όχι αποκλειστική, ευθύνη της αξιοθρήνητα υποκριτικής πολιτικής ‘elite’ του τόπου.

Υποθέτω ότι συμφωνούμε άπαντες στο ότι ο πολιτισμός, ακόμη και στη νεοελληνική εκδοχή του, δεν εξαντλείται στα επιτηδευμένα αναμασήματα τετριμμένων θεωριών, αν και ορισμένοι κατ΄ επίφαση διανοητές έχτισαν και χτίζουν καριέρες με τέτοιου είδους αερολογίες. Αφορμή για το σχόλιο αυτό στάθηκε η φετινή αναγνώριση και απονομή του εν λόγω βραβείου στο Γερμανό Φυσικό Stefan Hell, Διευθυντή του Ιδρύματος Max Planck Βιοφυσικής Χημείας του Πανεπιστημίου Goettingen της Γερμανίας. Ωστόσο ακόμη και οι κριτές της Σουηδικής Ακαδημίας δεν απέφυγαν λάθη και παγίδες, τιμώντας ‘απατεώνες’ ψευδοεπιστημών, όπως τα ‘οικονομικά’.

Στη διεθνή ορολογία η λατινογενής λέξη inclusion δηλώνει τη θεμελιώδη υποχρέωση μιας δημοκρατικής κοινωνίας να ενσωματώνει το σύνολο των μελών της στην ευημερία. Στο δυτικό κόσμο, και μέχρι την πλήρη επικράτηση και μετέπειτα αποχαλίνωση της χρηματιστικής βιομηχανίας, το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό υπήρχε. Μπορούσε κάποιος με την αξία του να αναδειχτεί οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά αξιοποιώντας τις θεσμικά κατοχυρωμένες προοπτικές και ευκαιρίες, του συστήματος. Στην παρούσα φάση, σύμφωνα με τον οικονομολόγο του Harvard Larry Katz:‘οι δυτικές κοινωνίες μοιάζουν με πολυκατοικίες, των οποίων τα ρετιρέ διαρκώς επεκτείνονται, τα υπόγεια και ισόγεια ασφυκτιούν και στενάζουν, οι μεσαίοι όροφοι έχουν εγκαταλειφθεί και χάσκουν αδειανοί, το ασανσέρ δεν δουλεύει’  

Αποδίδω την παροιμιώδη ανθεκτικότητα του πολιτικού σκέλους του ελληνικού εξουσιαστικού συμπλέγματος, κατά κύριο λόγο, στην υβριδική του υπόσταση. Το υβρίδιο, στην περίπτωσή μας η συγκυβέρνηση, είναι το αποτέλεσμα της διασταύρωσης δύο γενετικά ανόμοιων ατόμων, τα οποία όμως εκφράζουν ένα κοινό χαρακτηριστικό με διαφορετικό τρόπο. Φαινομενικά, ως πολιτική πρακτική, κόπτονται για τις αξίες του δημοκρατικού φιλελευθερισμού. Έχουν όμως υιοθετήσει τον αμείλικτο τρόπο λειτουργίας των δεινοσαύρων του σοβιετικού συστήματος: πρώτα πεθαίνει το σύστημα και μετά οι δεινόσαυροι. Από την άλλη πλευρά αποδίδω τη χρόνια αποτελμάτωση του εντόπιου προοδευτισμού, επίσης κατά ένα μεγάλο μέρος, στην απροθυμία του να μεταλλαγεί. Οι μεταλλάξεις των οργανισμών υπόκεινται και στις επιδράσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Αναφέρομαι στην αριστερά η οποία αποπειράται να ερμηνεύσει την πραγματικότητα κυρίως λογικά. Αν ισχύει αυτό, τότε εγκλωβίζει τον πολιτικό της ορίζοντα στα γεγονότα, τα οποία μοιραία ακολουθεί. Αυτό εκτός από περιοριστικό είναι και απατηλό. Νομίζω ότι απουσιάζει η φαντασία. Ως φαντασία ορίζεται η κίνηση της ψυχής μεταξύ αίσθησης και νόησης (Αριστοτέλης, Περί Ψυχής, 111). Και για να το πω πιο ποιητικά, μια και αναφέρομαι στον προοδευτικό χώρο, φαντασία είναι ο μετεωρισμός της ψυχής ανάμεσα στο αισθητό και υπεραισθητό.

Τιμή σ΄ εκείνους όπου στην ζωήν των ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες. Ποτέ από το χρέος μη κινούντες. Δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις, αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία. Γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κιο όταν είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε. Πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. Και περισσότερη τιμή τους πρέπει όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε. Κ Π Καβάφης, 1903                    

Η νίκη θα είναι δική μας, αν βασιλεύση εις την καρδίαν μας μόνο το αίσθημα το ελληνικό. Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης (Ι. Α. Καποδίστριας, Γ Τερτσέτη, Απόλογα) Στις σελίδες που ακολουθούν επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση του έργου του Ι.Α.Καποδίστρια. Στην πολιτεία του αναγνωρίζουμε την απέριττη και διορατική προσωπικότητα του Πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, που αφιερώθηκε ανυστερόβουλα στην υπόθεση της ελευθερίας. Του ανέθεσαν την ηγεσία σε μια περίοδο που ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας, διαβρωμένος εσωτερικά, έσβηνε. Εκείνος άλλοτε δυναμικά, άλλοτε διπλωματικότερα εξισορρόπησε τις αντιθέσεις και στις απειλές είδε και τις ευκαιρίες. Τα τεκμήρια βρίσκονται στο έργο που άφησε στα τρία χρόνια που κυβέρνησε, πριν δολοφονηθεί. Αφορισμοί, όπως ‘δεσποτικός’, ‘πραξικοπηματίας’, ‘ανυπόληπτος’ καταδεικνύουν ipso facto την εμπαθή μικροψυχία και την περιορισμένη αντίληψη, όσων προσεγγίζουν την ιστορία εργαστηριακά. Δηλαδή ως ‘ονειροπολήματα των λογιωτάτων, ξένων πρακτικής ζωής’, όπως θα έλεγε ο ίδιος. Η περίπτωση είναι ιδιαζόντως επίκαιρη. Αντικαταστήστε την Πράξη Υποτέλειας με τα Μνημόνια, στα Εθνικά Δάνεια προσαρμόστε τα επιτόκια. Οι διαδικασίες υφαρπαγής του δημόσιου πλούτου και περιθωριοποίησης του λαού παραμένουν ίδιες. Εκείνους που σήμερα υποδύονται τον Μαυροκορδάτο, τον Κουντουριώτη και τον Πετρόμπεη θα τους αναγνωρίσετε επίσης, το ίδιο και τις δυσώδεις υποψίες για χρηματισμούς και εξαγορές. Κυρίως όμως στο παράδειγμα του Ι.Α. Καποδίστρια διαπιστώνουμε για άλλη μια φορά τις δυνατότητες των μικρών χωρών, όπως η καθημαγμένη Ελλάδα εν τη γενέσει της, έστω να συνδιαμορφώσουν τη μοίρα τους ‘αν βασιλεύση εις την καρδίαν μας μόνο το αίσθημα το ελληνικό’

Ένας από τους κόσμια αρνητικούς, αλλά και ενδιαφέροντες, χαρακτηρισμούς που μας έχουν αποδοθεί στην περίοδο της κρίσης ήταν αυτός των Freizeitweltmeister (παγκόσμιοι πρωταθλητές στον ελεύθερο χρόνο). Με τον προσδιορισμό αυτόν προβάλουν πάνω μας ένα από τα πολιτισμικά αδιέξοδα της καπιταλιστικής ηθικής των αρπακτικών, δηλαδή της στενά οικονομίστικης λογικής του γρηγορότερα, περισσότερα και μάλιστα συνεχώς. Η προκλητική άνεση των νοτίων, και ειδικότερα των ελλήνων, σκανδαλίζει πολλούς από τους βόρειους και προκαλεί τα αμήχανα σχόλια των ηγεσιών τους, δεδομένου ότι ο χρόνος ανάγεται σε πραγματική πολυτέλεια. Στους προχωρημένους, ήτοι μη-γιάπικους, δείκτες ευημερίας, ο ελεύθερος χρόνος (με την έννοια muse, που σημαίνει ρεμβασμός, ονειροπόληση, ενατένιση) βαρύνει σημαντικά.

Το Χαλιφάτο - Τα Φαντάσματα - Ο Κυκεώνας

Αν στη γνωστή θέση του πρώσσου στρατηγού Carl von Clausewitz (Vom Kriege) : ‘ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα’, συμπληρώναμε, τη λιγότερο γνωστή, αλλά διαρκώς επαληθευομένη άποψη του άγγλου φιλοσόφου John Gray (Black Mass) : ‘ η πολιτική είναι η συνέχιση της θρησκείας με άλλα μέσα’ θα είχαμε μια σχετικά ικανοποιητική περιγραφή του επίκαιρου φαινομένου στη Μέση Ανατολή. Τα φαινόμενα όμως συχνά απατούν, γιαυτό δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στην επιφάνεια. Η ερμηνεία τους τις περισσότερες φορές, όσο περίπλοκα κι αν φαντάζουν, μπορεί και να είναι αναπάντεχα απλή και προφανής. Αρκεί κάποιος να αφαιρέσει τους παραμορφωτικούς φακούς της πολιτικής δεισιδαιμονίας, η οποία περιβεβλημένη με το μανδύα της προστασίας των παραδοσιακών αξιών, υπόγεια και σε μεγάλο βαθμό, πηγάζει από τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. (Το κείμενο στη σημαία του I S σημαίνει: Δεν υπάρχει άλλος Θεός εκτός του Αλλάχ)

Με αφορμή άρθρο σχετικό με τη φοροδιαφυγή στην χώρα ‘μας’, που δημοσιεύεται στον έγκριτο Der Spiegel, αναγκάζομαι να κάνω ορισμένες επισημάνσεις: ο συμπαθής αρθρογράφος δεν τα λέει όλα. Και δεν είμαι σίγουρος αν τα βλέπει όλα. Το τελικό συμπέρασμα είναι η γνωστή απλοϊκή, αλλά και βολική folklore προσέγγιση, ‘οι ιθαγενείς’ ευθύνονται για την κατάστασή τους. Η πραγματικότητα όμως εκτός του ότι είναι πιο πολύπλοκη, είναι και διαφορετική.