Δεν υπάρχουν τέλεια συστήματα. Στην πρώτη φάση, όταν εκδηλώθηκε η αρρώστια στην αγορά της Wuhan η Κίνα σκόνταψε. Οι κινεζικές αρχές είχαν αργήσει να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητα του κινδύνου. Στη δεύτερη φάση ήταν οι χώρες της Δύσης, με πρώτες τις ΗΠΑ υπό τον Donald Trump, που παρά τη χαιρεκακία τους για τις ταλαιπωρίες των Κινέζων, αν και προειδοποιημένες, κατέγραφαν σοβαρή αύξηση κρουσμάτων και θανάτων. Στην τρίτη φάση είχε έρθει η σειρά των αναπτυσσόμενων χωρών: Βραζιλία και Ινδία δοκιμάζονταν σκληρά, αποδεικνύοντας ότι οι ισχυρές δημόσιες υποδομές είναι αναντικατάστατες. Ιδιαίτερα όσο αφορά την προστασία των κοινωνιών.
Αν και όπως προαναφέρθηκε κανένα σύστημα δεν είναι τέλειο και κανένα δεν μπορεί να διεκδικήσει από τη φύση του τα πρωτεία, ωστόσο κάποια από αυτά τα κατάφεραν σαφώς καλύτερα στην προστασία της ζωής.
Σχεδόν σ’ όλες τις χώρες που κυριαρχεί η νεοφιλελεύθερη εκδοχή της δημοκρατίας, με πρώτες τις ΗΠΑ, τη Βρετανία ή το Βέλγιο τα θύματα ανά εκατομμύριο κατοίκους αριθμούν πάνω από τις δύο χιλιάδες.
Στον αντίποδα, σχεδόν σ’ όλες τις χώρες που διαπνέονται είτε άμεσα είτε έμμεσα από τις αρχές του κομφουκιανισμού οι νεκροί από την πανδημία είναι σαφώς λιγότεροι.
Μια επιφανειακή ερμηνεία θα ήταν να επαναλαμβάναμε το φολκλορικό στερεότυπο ότι οι χώρες της Δύσης σε σύγκριση με τις εκείνες της Ανατολικής Ασίας είναι πιο δημοκρατικές και επιτρέπουν περισσότερα περιθώρια στην αυτοδιάθεση. Αυτό θα μπορούσε να υποστηριχτεί για την Κίνα και το Βιετνάμ όπου κυβερνούν κομμουνιστικά κόμματα. Δεν ισχύει όμως σε καμία περίπτωση για την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα ή τη Σιγκαπούρη.
Οι διαφορές σχετίζονται πρωτίστως με τον αξιακό κώδικα των κυρίαρχων πολιτισμών. Η πολιτική ως πολιτισμικό προϊόν, προσαρμοσμένο στις κοινωνικές συνθήκες που διαμόρφωσε η ιστορία κάθε έθνους, πέρα από την ονοματοθεσία, έχει δευτερεύουσα σημασία.
Ακόμη κι όταν είχε τεκμηριωθεί ότι η χρήση μάσκας περιόριζε τη διασπορά ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος αρνούνταν να τη φορέσει. Υποστήριζε ότι του περιόριζε την ελευθερία. Στην Ιαπωνία οι πολίτες χρησιμοποιούσαν μάσκες στα μέσα μαζικής μεταφοράς ακόμη και πριν την εμφάνιση του κορονοϊού για να προστατέψουν τους διπλανούς τους.
Είναι γνωστή καθημερινότητα και θεωρείται κατάκτηση για τους δυτικούς να μην αναγνωρίζουν στις υποχρεώσεις τους την ίδια σπουδαιότητα που αποδίδουν στα δικαιώματά τους.
Το 1998 ο ΟΗΕ θα γιόρταζε την 50η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Ο Helmut Schmidt και άλλοι ηγέτες είχαν προτείνει να τη συμπληρώσουν με μια Διακήρυξη των Ανθρώπινων Υποχρεώσεων. Στη συμπληρωματική διακήρυξη τονίζονταν: Εμείς οι πολίτες δεν μπορούμε να φροντίζουμε μόνο για τα δικαιώματα που μας προστατεύουν από την αυθαιρεσία των άλλων. Πρέπει να έχουμε υποχρεώσεις και ευθύνες απέναντι σ’ αυτούς με τους οποίους συνυπάρχουμε. Δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς τη διπλή αρχή της ελευθερίας και της ευθύνης. Αν τα έθνη και τα κράτη, οι πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες δεν μάθουν να σέβονται την πολιτική, θρησκευτική και πολιτισμική κληρονομιά, αν δεν μάθουν να κρατούν την ισορροπία ανάμεσα στις δύο κατηγορηματικές προσταγές* - ελευθερία και ευθύνη – τότε απειλείται στην πράξη η ειρήνη. (* Η νεότερη απόδοση της έκφρασης kategorischer Imperativ, που προέρχεται από την ηθική του Καντ, είναι: κατηγορική προσταγή. Με τον όρο αυτό σημαίνεται η εντολή, που διατυπώνεται χωρίς όρους και παίρνει τη μορφή καθολικής απαίτησης του ηθικού νόμου, η οποία έχει γενικό, αντικειμενικό, απόλυτο και υποχρεωτικό χαρακτήρα.)
Προς μεγάλη και δυσάρεστη έκπληξή τους ο Σμιτ και οι υπόλοιποι εμπνευστές της ιδέας είδαν σχεδόν όλες τις δυτικές κυβερνήσεις και τις οργανώσεις να παρεμποδίζουν ακόμα και τη συζήτηση για την πρότασή τους. Επρόκειτο για μια θεμελιώδη πολιτική αστοχία. Αυτήν την πολιτισμική κατάκτηση πανηγυρίζουν τώρα οι θρησκόληπτοι δεισιδαίμονες και οι υπερ-δημοκράτες δικαιωματιστές.
Στην κομφουκιανή αντίληψη ο νοήμων ενάρετος ενεργεί με βάση την ευθύνη προς τη συλλογική ωφέλεια· ο αλαζόνας αμοραλιστής* με βάση το προσωπικό βραχυχρόνιο κέρδος. Ο Αμερικανός φιλόσοφος Henry Rosemount** έδειξε πως: στην κομφουκιανή σκέψη δεν υπάρχει το Εγώ σε απομόνωση, θεωρούμενο αφαιρετικά. (*αμοραλιστής, αμοραλίστρια: αυτός που υπερβαίνει συνειδητά τους ηθικούς κανόνες χωρίς να έρχεται σε σύγκρουση με τη συνείδησή του, που δε δέχεται να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του με βάση τους ηθικούς κανόνες. || άνθρωπος χωρίς ηθικές αρχές. **Ο Henry Rosemount Jr, 1934-2017, υπήρξε επιφανής καθηγητής της κινεζικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Brown των ΗΠΑ. Επτά βραβευμένοι με Νόμπελ συνδέονται με το Πανεπιστήμιο Brown. Το Brown είναι ένα από τα οκτώ Ivy League Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και βρίσκεται στην πόλη Providence της Πολιτείας Rhode Island )
Υπάρχουν όμως και ιστορικοί λόγοι για τους οποίους ιδιαίτερα οι Κινέζοι αναγνωρίζουν την προτεραιότητα της κοινωνικής τάξης έναντι της ατομικής ελευθερίας. Στη διάρκεια της μακράς και ταραχώδους ιστορίας του ο κινεζικός λαός υπέμεινε πολλά όποτε επικρατούσε πολιτικό χάος. Υπέφερε πολύ λιγότερα, όταν υπήρχε ισχυρή κεντρική εξουσία.
Τα ίδια τα γεγονότα διαψεύδουν τις δοξασίες πολλών δυτικών ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας παραμένει στην εξουσία καταπιέζοντας τον κινεζικό λαό. Οι έρευνες του Ash Center for Democratic Governance and Innovation του Harvard Kennedy School έδειξαν ότι η υποστήριξη των Κινέζων πολιτών προς το ΚΚΚ που το 2003 έφτανε στο 86% είχε εκτιναχτεί στο 93% το 2016. Άλλες δημοσκοπήσεις μέσα στον Απρίλιο του 2020, εβδομάδες μετά την εκδήλωση της πανδημίας, αποτύπωναν ότι για το 49,2% των 20 χιλιάδων ερωτηθέντων σε 31 επαρχίες της χώρας η εμπιστοσύνη προς την κυβέρνηση είχε ενισχυθεί, έναντι ενός 3,3% στους οποίους καταγράφονταν αύξηση της δυσπιστίας.
Ο λόγος που οι δυτικοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν και ακόμα περισσότερο να αποδεχτούν το γεγονός ότι ο κινεζικός λαός δέχεται περιορισμούς στην αυτοδιάθεσή του έχει να κάνει με τον πρωταρχικό σκοπό που εξυπηρετεί η ελευθερία στον κινέζικο πολιτισμό.
Στη Δύση αναφερόμαστε στην ελευθερία από κάτι με την έννοια της απαλλαγής. Συνήθως αυτό το κάτι μεταφράζεται στην προστασία από μια ισχυρή και αυταρχική εξουσία. Στην Ανατολή αναφέρονται στην ελευθερία για κάτι με την έννοια της δυνατότητας. Ειδικά για τους Κινέζους αυτό το κάτι είναι η προσδοκία ενός ευτυχισμένου οικογενειακού περιβάλλοντος που προστατεύεται από μια ισχυρή κεντρική διοίκηση που εξασφαλίζει την ασφάλειά του.
Το 1980 οι Κινέζοι δεν αποφάσιζαν οι ίδιοι τι θα σπούδαζαν, που θα κατοικούσαν, που θα εργάζονταν ακόμα και ούτε τι θα φορούσαν. Σήμερα μπορούν να το κάνουν. Το 1980 δεν επιτρέπονταν στους Κινέζους να ταξιδέψουν έξω από τη χώρα τους. Σήμερα μπορούν. Το 2019 είχαν ταξιδέψει στο εξωτερικό 193 εκατομμύρια Κινέζοι και επέστρεψαν όλοι ανεξαιρέτως και οικειοθελώς στην πατρίδα τους. Αυτό από μόνο του απαντάει σ’ όλες τις αιτιάσεις.
Τα τελευταία 40 χρόνια, κυρίως με την εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας, πρόσθεσαν στον κινεζικό λαό περισσότερη προσωπική ελευθερία απ’ ό,τι τα 4000 χρόνια της μέχρι τώρα ιστορίας τους. Όπως προαναφέρθηκε οι Κινέζοι έχουν τη δική τους κοσμοθεωρία, αν και χωρίς την άδεια των δυτικών.
Και οι δυτικοί έχουν τη δική τους κοσμοαντίληψη. Υπάρχει όμως μια σημαντική ειδοποιός διαφορά. Η Κίνα δεν αποπειράθηκε ποτέ να εξάγει το πολιτικό της σύστημα. Η ηγεσία της χώρας μάλιστα δηλώνει πως επιθυμεί οι δυτικοί να διατηρήσουν την αυθεντικότητα του δημιουργικού χαρακτήρα τους. Οι δυτικοί επιστήμονες ήταν που σε χρόνο ρεκόρ ανέπτυξαν τα εμβόλια κατά του κορονοϊού και διέσωσαν έτσι εκατομμύρια ζωές.
Όλος ο κόσμος και ιδιαίτερα οι αναπτυσσόμενες χώρες που κυριολεκτικά μαστίζονταν είχαν πανηγυρίσει. Και επειδή οι δυτικοί αυτοπροβάλλονταν ως ευεργέτες, οι φτωχοί των αναπτυσσόμενων κρατών πίστευαν πως θα τους μοίραζαν από τα αποθέματα των εμβολίων τους.
Το σοκ που ακολούθησε τη διάψευση των προσδοκιών τους υπήρξε τεράστιο. Και ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο όταν χώρες της Αφρικής, Ασίας και της Λατινικής Αμερικής διαπίστωναν πως τελικά η Κίνα ήταν που προσέτρεξε σε βοήθεια περισσότερο από τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, και μάλιστα πριν ακόμη δημιουργήσει τείχος ανοσίας για τους δικούς της πολίτες* και σε κάποιες περιπτώσεις δωρεάν. Θυμίζω ότι η Κίνα έχει έναν πληθυσμό 1,4 δισεκατομμυρίων, όταν όλες οι χώρες της Δύσης μαζί φτάνουν τα 800 εκατομμύρια. (*Στις 31 Οκτωβρίου 2021 είχαν χορηγηθεί 2,27 δισεκατομμύρια δόσεις)
Και το ότι ο Donald Trump θα αδιαφορούσε ήταν περίπου αναμενόμενο. Το ότι όμως και οι δημοκρατικοί υπό τον Joe Biden θα κρατούσαν την ίδια στάση, παρά τις πομπώδεις υποσχέσεις τους για βοήθεια, υπήρξε μια δυσάρεστη έκπληξη.
Ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος είχε από νωρίς εκφραστεί θετικά στους συναδέλφους του της Αυστραλίας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας για την προμήθεια ενός δισεκατομμυρίου εμβολίων προς τους 700 εκατομμύρια κατοίκους της Νοτιοανατολικής Ασίας. Μέχρι τώρα δεν παρασχέθηκε τίποτα. Από την άλλη μεριά, έως τον Ιούλιο του 2021 η Κίνα είχε προμηθεύσει τη Νοτιοανατολική Ασία με 120 εκατομμύρια δόσεις.
Ένα από τα μαθήματα που θα μπορούσε και θα έπρεπε να διδάξει η πανδημία στις παγκόσμιες ηγεσίες θα ήταν ότι τα συμφέροντα όλων είναι αλληλένδετα. Όπως όμως αποδεικνύεται για κάποιους προηγείται το προσωπικό και επιχειρηματικό κέρδος και για κάποιους άλλους η συλλογική ασφάλεια σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο εμβολιασμός του συνολικού πληθυσμού του πλανήτη θα κόστιζε περί τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια. Σε σύγκριση με τα 12 τρισεκατομμύρια που δαπάνησαν τα μέλη της ομάδας των G7 μέχρι τώρα για να στηρίξουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις των χωρών τους το μέγεθος είναι αστείο.
Κι αν όντως είναι το μέγεθος που τρομάζει τις δυτικές ηγεσίες, πρέπει και αξίζει να υπενθυμίσω ότι στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 η Κίνα είχε διαθέσει μόνη της το ισόποσο αυτών των 50 δισεκατομμυρίων, αγοράζοντας ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, για να αποτρέψει την κατάρρευση της παγκόσμιας, κυρίως όμως των δυτικών οικονομιών. Και φυσικά δεν το έκανε από αλτρουισμό*. Η κινεζική ηγεσία προστάτεψε και τα συμφέροντα της χώρας και των πολιτών της τουλάχιστον στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. (*αλτρουισμός: αγάπη για τους ανθρώπους και ανιδιοτελής φροντίδα γι΄ αυτούς)
Και αν ως ανταπόδοση πήρε τους προστατευτικούς δασμούς που επέβαλε ο D. Trump και τους οποίους δηλώνει ότι θα διατηρήσει στο ακέραιο ο J.Biden, η οικονομία της αναπτύχθηκε κατά 2, 3% το 2020. Την ίδια περίοδο η οικονομία των ΗΠΑ συρρικνώθηκε κατά 3,5%. Η διαφορά στα ΑΕΠ των δύο οικονομιών που το 2019 έφτανε στα 7,1 τρισεκατομμύρια δολάρια, τώρα έχει περιοριστεί στα 6,2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Πριν την παγκοσμιοποίηση οι 193 χώρες του πλανήτη έμοιαζαν με μικρές και μεγαλύτερες βάρκες που έπλεαν σχετικά ανεξάρτητα προς διάφορες κατευθύνσεις μέσα στην ίδια θάλασσα. Μετά την παγκοσμιοποίηση οι 193 βάρκες έγιναν οι καμπίνες ενός και του ίδιου πλοίου. Η πανδημία είναι μια φωτιά που εκδηλώθηκε και καίει μερικές από αυτές.
Κύρια Πηγή γι’ αυτήν την ανάρτηση υπήρξε ένα δοκίμιο του καθηγητή των πολιτικών επιστημών Kishore Mahbubani στο Der Spiegel, Nr.43/23.10.2021, s. 60-61.