Η μακρόχρονη έρευνα του τιμωμένου επιστήμονα εστιάζει στην προέλευση της κοινωνικής ανισότητας, όπως αυτή αποτυπώνεται στις σχέσεις κατανάλωσης-φτώχειας-ευημερίας. Πιο συγκεκριμένα: Πόσο περισσότερο τρώνε οι φτωχοί, όταν αυξάνεται το εισόδημά τους; Πόσο ικανοποιητικά ασφαλίζονται όταν μειώνονται τα εισοδήματά τους; Γενικότερα η σχέση υγείας και εισοδήματος. Οι πρώτες εργασίες του πριν γίνει ευρύτερα γνωστός αφορούσαν στον επαναπροσδιορισμό του τρόπου που οι οικονομολόγοι αντιλαμβάνονταν την έννοια της ζήτησης. Η γνώση της πραγματικής αντίδρασης των ανθρώπων στις διακυμάνσεις των τιμών χαρακτηρίζεται ως κεφαλαιώδης για την κατανόηση των επιπτώσεων από τις αλλαγές, παραδείγματος χάριν, στη φορολογία, στην προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών, όπως και στο σχεδιασμό των μεταρρυθμίσεων. Σε προσεκτικότερες μελέτες οι χρησιμοποιούμενες έως τότε μέθοδοι αποδείχτηκαν σε αρκετές περιπτώσεις αντιφατικές με αυτό που ο Angus Deaton και ο συνεργάτης του John Muellbauer ονομάζουν real-life data. Οι ίδιοι απέδωσαν τα σφάλματα των συγκεκριμένων συστημάτων στο γεγονός ότι οι παραδοχές τους δεν προσαρμόζονταν στην ποικιλία και το εύρος των ευρημάτων. Μ’ άλλα λόγια στην πραγματική ζωή, των φιλελεύθερων συστημάτων, δεν υπάρχει ο μέσος άνθρωπος, του οποίου η συμπεριφορά να είναι αντιπροσωπευτική ή δεσμευτική για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Μια αύξηση 1% στο εισόδημα του φτωχού οδηγεί σε αύξηση 2% της διατροφικής δαπάνης. Η ίδια αύξηση στα εισοδήματα του εύπορου αυξάνει την ίδια δαπάνη κατά 0,1% μόνο. Οι ίδιοι ονόμασαν τη δική τους μέθοδο με τον σεμνό τίτλο Almost Ideal Demand (AID) επισημαίνοντας παράλληλα ότι δεν προσφέρουν Την Απάντηση, αλλά έναν οδηγό για περαιτέρω έρευνα.

Το δεύτερο επίτευγμά τους υπήρξε το έργο τους που αφορά στη σύζευξη μάκρο¹- και μίκρο²- οικονομίας με σκοπό την κατανόηση της εξίσου σημαντικής σχέσης κατανάλωσης και εισοδήματος. Η διαφορά ανάμεσα στις δύο παραμέτρους αποτελεί το μέγεθος της αποταμίευσης. Με τη σειρά της η αποταμίευση καθορίζει το ύψος των επενδύσεων και κατ’ επέκταση τη μελλοντική ευημερία μιας οικονομίας. Πριν τις εργασίες του A Deaton, η μακροοικονομία χρησιμοποιούσε διάφορους τρόπους για να εξηγήσει τη χαρακτηριστική συμπεριφορά του μεγέθους της κατανάλωσης, η οποία παρουσιάζονταν γενικά πιο σταθερή από αυτήν των εισοδημάτων. Η συχνότερη μέθοδος ερμηνείας του φαινομένου ήταν η γνωστή Υπόθεση του Σταθερού Εισοδήματος του Milton Friedman (permanent income hypothesis) Στη βασική παραδοχή της θεωρίας αυτής υποστηρίζεται ότι τα άτομα περιορίζουν την κατανάλωση, όταν αντιμετωπίζουν προσωρινές μειώσεις στα έσοδά τους. Κατ’ επέκταση η συγκεκριμένη μέθοδος προέβλεπε ότι σε περιπτώσεις εφ’ άπαξ απολαβών οι άνθρωποι θα αποταμίευαν ένα μέρος των εισοδημάτων αυτών για τις πιο δύσκολες περιόδους. Αυτή η εκτίμηση απηχούσε γενικά την παρατήρηση ότι η κατανάλωση συμπεριφέρονταν πιο σταθερά απο το εισόδημα. Ο A Deaton απέδειξε ότι αυτές οι απόψεις ήταν επιπόλαιες. Αυτός έδειξε ότι η σχέση κατανάλωσης και εσόδων στη μέθοδο Friedman εξαρτάται από το είδος των εισοδηματικών μεταβολών που υφίσταται μια οικονομία. Μια αύξηση στο εισόδημα ερμηνεύεται ως ένα σημάδι ότι θ’ ακολουθήσουν κι άλλα παρόμοια. Τότε ο ορθολογικός άνθρωπος (rational agent) της υπόθεσης Friedman θα έπρεπε να προσδοκά περαιτέρω αυξήσεις, δαπανώντας περισσότερα από το όριο της αρχικής αύξησης. Στην περίπτωση αυτή η κατανάλωση θ’ έπρεπε να είναι πιο ασταθής και όχι το αντίθετο.

Ο Καθηγητής Angus Deaton ερεύνησε τα εισοδηματικά δεδομένα ενδελεχώς και συμπέρανε ότι δεν υποστηρίζουν την ιδέα της σταθερότητας της κατανάλωσης. Στη δική του μικροοικονομική θεωρία, όπως ενισχύεται από τις εμπειρικές παρατηρήσεις του στα συγκεντρωτικά έσοδα, συμπεραίνει ότι το εισόδημα θα πρέπει να θεωρείται ως η σταθερότερη παράμετρος σε σχέση με την κατανάλωση. Αυτή η θέση, που βρίσκεται στον αντίποδα όσων προσπαθεί να αποδείξει η μακροοικονομία, συνιστά το λεγόμενο Deaton Paradox.

Πέρα από την εξειδικευμένη συνεισφορά στην κατανόηση της πραγματικής λειτουργίας της οικονομίας, ο τιμώμενος Angus Deaton, γόνος φτωχής σκωτσέζικης οικογένειας, αφήνει τρείς παρακαταθήκες στους ομότεχνούς του: α) Οι θεωρίες θα πρέπει να εναρμονίζονται με την πράξη. Αν δεν συμβαίνει αυτό, δεν υπάρχει λόγος απογοήτευσης. ‘Τα αινίγματα και οι αντιφάσεις προωθούν την καινοτομία’ υποστηρίζει. β) Οι έννοιες των μέσων όρων σπάνια επαρκούν. ‘Κατανοώντας τις διαφορές στη συμπεριφορά των ατόμων, μπορούμε ν’ αντιληφθούμε το σύνολο’. γ) H ακρίβεια στις παρατηρήσεις και στις μετρήσεις είναι ουσιαστική. H πρόοδος δεν μπορεί να συζητείται αξιόπιστα και συνεκτικά, όταν απουσιάζουν ορισμοί και έννοιες, που στηρίζονται σε τεκμήρια. Το έργο του "The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality", που κυκλοφόρησε πρίν δύο χρόνια τον έκανε ευρύτερα γνωστό, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Εκεί αναφέρθηκε στην οικονομία της ευτυχίας, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι στην Αμερική τα ετήσια ατομικά εισοδήματα πάνω από τις 75 χιλ δολάρια προσθέτουν περισσότερο άγχος παρά γαλήνη, όπως συμβαίνει και με εισοδήματα κάτω από αυτό το όριο. Εξήγησε επίσης πώς οι αναπτυξιακές βοήθειες στις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου, όταν χορηγούνται άκριτα, δημιουργούν περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνουν, καθώς στην πράξη ενισχύουν τις διεφθαρμένες ηγεσίες, οι οποίες έτσι δεν έχουν λόγους να ενδιαφέρονται για τα κύματα οικονομικών προσφύγων που δημιουργούν. Επισήμανε και επέκρινε επίσης τη λογική του κοινωνικού αποκλεισμού, που εμμέσως προάγουν οι εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές ακόμη και σε ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου και παρουσίασε την καμπύλη, σε σχήμα U, της ευτυχίας.

Τα υπόλοιπα είναι φλύαρες θεωρίες και μελλοντολογικά ευχολόγια, περιβεβλημένα με αυθαίρετα, όσο και αφελή μαθηματικά επιχρίσματα. Ικανά ωστόσο να οδηγήσουν σε ακριβοπληρωμένες θέσεις σε παρηκμασμένες κοινωνίες, όπως η δική μας. Τόσο η δεξιά όσο και η αριστερή αντίδραση θα βρίσκει πάντα στις αερολογίες αυτών των τσαρλατάνων τους πλέον διάσημους κλακαδόρους της, γι’ αυτό το λόγο άλλωστε τους θρέφει.

Ένα motto του Πανεπιστημίου του Princeton, που έχει διακριθεί με 7 Nobel στην Οικονομία, αναφέρει: In the Nation's Service and in the Service of All Nations.

Το βραβείο απονέμεται στις 10 Δεκεμβρίου, επέτειο του θανάτου του Alfred Nobel, και συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 8 εκατομμυρίων σουηδικών κορόνων (859.200 €)

Παραπομπές:

1.Η Μακροοικονομική είναι ο κλάδος της Οικονομικής Επιστήμης που ασχολείται με τη μελέτη του οικονομικού συστήματος στο σύνολό του ή μεγάλων επιμέρους τομέων του.

2.Η Μικροοικονομική είναι αντίστοιχα ο κλάδος της Οικονομικής Επιστήμης που αναλύει τη συμπεριφορά μικρών οικονομικών μονάδων, όπως οι καταναλωτές, οι εργαζόμενοι, οι εταιρίες, οι μεμονωμένοι κλάδοι.

(ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ, Αν Κάτος-Εμ Στειακάκης)