Τον παλιότερο καιρό η ανθρώπινη φύση δεν ήταν όμοια με τη σημερινή, αλλά διαφορετική. Όταν δηλαδή πρωτοφάνηκαν στη γη τα φύλα των ανθρώπων ήταν τρία, όχι δυο όπως τώρα, αρσενικό και θηλυκό, αλλά εκτός απ᾽ αυτά υπήρχε κι ένα τρίτο, που μέσα του είχε τα δυο άλλα ενωμένα· σήμερα κρατούμε τ᾽ όνομά του, το ίδιο όμως χάθηκε· τότε λοιπόν υπήρχε και φύλο με ξεχωριστή μορφή και όνομα, το αρσενικοθήλυκο, που το συναποτελούσαν και τα δυο, και το αρσενικό και το θηλυκό· τώρα απόμεινε μόνο το όνομα, που το τυλίγει η ντροπή.

Τώρα, ποιός ο λόγος που τα ανθρώπινα φύλα ήταν τρία και τέτοιας λογής; Επειδή στην αρχή το αρσενικό ήταν παιδί του ήλιου, το θηλυκό της γης κι εκείνο που τα ᾽χε ενωμένα μέσα του και τα δυο ήταν του φεγγαριού, γιατί και το φεγγάρι¹ έχει πάρει κι απ᾽ τα δυο αυτά ουράνια σώματα.

Πλάτων, Συμπόσιον, 189 d - e και 190 b.

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα μιλάει ο Αριστοφάνης. Ο Goethe χαρακτήριζε τον Αριστοφάνη παλιάτσο. Ο λόγος που ο Γκαίτε έψεγε τον Αριστοφάνη είχε να κάνει με το ότι ο κωμωδιογράφος κρατούσε έντονα επικριτική και σκωπτική στάση απέναντι στους νεωτεριστές της εποχής του. Ο Αριστοφάνης καταφέρονταν κυρίως κατά των Ευριπίδη και Σωκράτη.

Ἔστιν ἄρα συλλήβδην, ἔφη, ὁ ἔρως τοῦ τὸ ἀγαθὸν αὑτῷ εἶναι ἀεί.

Ἀληθέστατα, ἔφην ἐγώ, λέγεις.

Πλάτων, Συμπόσιον ή Περί έρωτος ηθικός. 206 a.

(Άρα, συνοψίζουμε, είπε: έρωτας είναι ο πόθος του ανθρώπου να έχει κτήμα του για πάντα το καλό.

Ό,τι πιο αληθινό, είναι ο λόγος σου, της είπα.

Briefly then,’ said she, ‘love loves the good to be one's own for ever.’

That is the very truth,’ I said.

Plato, Symposium, 206 a.)

Το απόσπασμα προέρχεται από το διάλογο του Σωκράτη με τη Διοτίμα στη διάρκεια του Συμποσίου του Αγάθωνα το 416 π.Χ. Μέσα από το πλήθος των κοινών ανθρώπων προβάλει ο φιλόσοφος στην ατοπία του. Ατοπία σημαίνει να μην έχεις θέση - τόπο – στη συνηθισμένη εικόνα των ανθρώπων. Η Διοτίμα υπήρξε μάντισσα από τη Μαντίνεια και η δασκάλα που μύησε τον Σωκράτη στα μυστήρια.

tradere turpi fasces populus

gaudet, eosdem colit atque odit.

Phaedra, vs 983 – 984. Lucius Annaeus Seneca, 4 BC - AD 65.

(To the hands

Of brutish men the rabble most

Rejoice to trust their government;

The same they honor and they hate.

Στο λαό αρέσει πολύ να προσφέρει τις θέσεις της

Εξουσίας στους πιο μιαρούς! Τους ίδιους λατρεύει

Και τους ίδιους μισεί!)

*Hassliebe: love-hate relationship.

Αισθητή είναι στον Σενέκα η πολιτική διάσταση. Στο έργο του διασπείρει πολλές αναφορές πάνω στους κινδύνους που διατρέχει η “ανώτερη τάξη”, τη διαφθορά της πολιτικής τάξης, τις δυσκολίες να είναι κανείς σύμβουλος ενός μονάρχη, όπου αναγνωρίζουμε τις προσωπικές ανησυχίες του παιδαγωγού και υπουργού του Νέρωνα.

Θεὸς δὲ ἀνθρώπῳ οὐ μείγνυται¹.

Πλάτων, Συμπόσιον,203 a.

Ό,τι προσφέρει στο λογικό πεδίο η έννοια του μεταξύ, είναι για το μεταφυσικό και θρησκευτικό ο δαίμων. Μετριάζει το δυϊσμό του πλατωνικού συστήματος, τον απόλυτο χωρισμό ανάμεσα στον κόσμο του νοητού, που είναι απειροτέλειος σε ουσία, αλήθεια και αξία, και του αισθητού κόσμου του γίγνεσθαι και του κακού.

Στο θεολογικό επίπεδο ο δαίμων αποκαθιστά την επικοινωνία μεταξύ του θείου και των ανθρώπων, ώστε ο άνθρωπος να εξυψωθεί μέχρι τη γνώση και τη μίμηση του θείου, χωρίς να χάνει το θείο από την ανέφικτη τελειότητα και την ευδαιμονία του με το συγχρωτισμό του με την ανθρώπινη μηδαμινότητα.

Όσο ψηλότερα τοποθετεί η προοδεύουσα θρησκευτική συνείδηση το θείο, τόσο ζωηρότερη γίνεται η ανάγκη του μεσολαβητή. Οι άγγελοι των ανατολικών θρησκειών, ο Όσιρις, ο Μίθρας – που σημαίνει μεσίτης –, αλλά και αυτό το δόγμα της ενανθρώπησης του Λόγου, είναι προσπάθεια να λύσουν αυτόν το δυϊσμό και την αντινομία του εγκλείει.

Στον καθορισμό της ουσίας της ποίησης¹ ο Αριστοτέλης, όπως και οι αρχαίοι γενικά, αναγνωρίζει ως το κέντρο του βάρους της όχι τη δημιουργική παρεμβολή της ψυχής του ποιητή, αλλά το καθαυτό αποτέλεσμα της παρεμβολής² και τη σχέση που αυτή έχει με την πραγματικότητα. 

Τη σχέση αυτή την αντιλαμβάνεται σαν προβολή της ουσίας του προτύπου στο προϊόν της μίμησης*, της πραγματικότητας στο είδωλο, της αλήθειας στο φάντασμα. (* της μίμησης· όχι της αντιγραφής.)

Γι’ αυτό εξαίρει ως μια από τις πηγές της ηδονής, δηλαδή της καλλιτεχνικής συγκίνησης, τη συνειδητοποίηση της ομοιότητας του έργου με το πρότυπο.

Γι’ αυτό επίσης από το υπερφυσικό δέχεται μόνο ό,τι έχει τουλάχιστον την επίφαση του δυνατού και υπαρκτού:

Φαίνεται ότι γενικά η ποίηση οφείλει την αρχή της σε δύο αιτίες — και τις δυο τους φυσικές. Η μίμηση, πράγματι, είναι σύμφυτη στους ανθρώπους από την παιδική τους κιόλας ηλικία: αυτό που κάνει τους ανθρώπους να διαφέρουν από τα άλλα ζώα είναι τούτο, ότι ο άνθρωπος είναι το πιο μιμητικό πλάσμα του κόσμου, και τις πρώτες γνώσεις του τις αποκτά με τη μίμηση.

Αν όταν υπάρχει το Α, υπάρχει ως συνέπεια το Β, και όταν συμβαίνει το Α, συμβαίνει ως συνέπεια το Β, οι άνθρωποι νομίζουν ότι, αν το Β είναι αληθινό, τότε υπάρχει ή συμβαίνει και το Α. Αυτό όμως είναι ένα λαθεμένο συμπέρασμα. Γι᾽ αυτό, αν το Α είναι ψευδές, ως συνέπεια όμως αυτού υπάρχει ή συμβαίνει αναγκαστικά ένα Β, ο ποιητής πρέπει να το προσθέσει· γιατί η ψυχή* μας, ξέροντας ότι το Β είναι αληθινό, θα κάνει τον λαθεμένο συλλογισμό ότι είναι αληθινό και το Α. 

Τα αδύνατα αλλά πιθανά πρέπει να θεωρούνται προτιμότερα από τα δυνατά αλλά απίθανα, και οι μύθοι δεν πρέπει να συγκροτούνται από απίθανα μέρη, αλλά, αν είναι δυνατό, να μην έχουν τίποτε το απίθανο· αν αυτό δεν είναι δυνατό, τουλάχιστον τα απίθανα να βρίσκονται έξω από τον μύθο.

* Όχι ο νους που αγρυπνεί.

Αριστοτέλης, Ποιητική, 1460 a. 

quale per incertam lunam

sub luce maligna est iter in silvis¹

P, Virgili Maronis, Aineidos, VI, 270 - 271.

Τα πρωινά ζούσα μες στον ενθουσιασμό. Τα απογεύματα ταύτιζα τη γνώση με τη δυσπιστία.

Δύσπιστος δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να πιστεύεις σε τίποτα. Η δυσπιστία δεν αποκλείει τη γοητεία των αναζητήσεων και τη χαρά των ανακαλύψεων. Ανακάλυψη είναι και μια επανεύρεση του λησμονημένου. Όπως υπάρχει η λήθη του πνεύματος που ήδη ανακαλύφθηκε, έτσι υπάρχει και η επανεύρεση του λησμονημένου· η ανάμνηση.

Πολλά παραδείγματα έδειξαν πως δημιουργούνται νέες σκέψεις από το γεγονός ότι κάποιος εγκαταλείπει μια κρατούσα άποψη, γυρίζει πίσω σε χτεσινές ή προχτεσινές γνώμες, κάποτε συνδέει δύο παλιές αντιλήψεις ή τις διασταυρώνει, και έτσι δημιουργεί κάτι καινούργιο.

Η παράδοση δεν συμβάλλει μόνο στη διατήρηση σταθερών αντιλήψεων και σχέσεων, αλλά προσφέρει τη δυνατότητα νέων σκέψεων για αξιόλογα πράγματα που προέρχονται από πλήθος πρότυπα².  

Σ’ αυτή τη διαδικασία, που είναι το έργο των χειριστών της παράδοσης, είναι ανυπολόγιστη η σημασία των επιστημονικών ανακαλύψεων που φωτίζουν τους Νόμους και τις Διεργασίες της Φύσης, αναπόσπαστο μέρος της οποίας είμαστε κι εμείς.  Ακόμα κι αν αυτό γίνεται αποσπασματικά και συνοδεύεται από αβεβαιότητες.  

Δυσπιστούσα στις αλυσίδες των ιδεών. Αγαπούσα την πολυφωνία.

Ο πρωθυπουργός Εσκόλ*, ανοίγοντας τη συζήτηση στο συνέδριο της ηγεσίας του κόμματος, είπε τα εξής¹:  Εμείς, σύντροφοι, πρέπει να είμαστε οι πλέον προνομιούχοι τρελοί σε όλη την εβραϊκή ιστορία. Παρ’ όλα αυτά, ή ίσως και γι’ αυτό, πρέπει να τρέξουμε με όλη μας τη δύναμη και συγχρόνως αργά και προσεκτικά.

(*Levi Eshkol, 1895 - 1969. Ο τρίτος κατά σειρά Πρωθυπουργός του Ισραήλ από το 1963 και ιδρυτής του Εργατικού Κόμματος. Το συνέδριο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας έλαβε χώρα το 1966.)  

Η συζήτηση ήταν έντονη στη Σύγκλητο το 144 π.Χ. γύρω από το ποιος από τους δύο υπάτους, ο Σέρβιος Σουλπίκιος Γάλβας ή ο Αυρήλιος Κόττας, έπρεπε να σταλεί για να καταστείλει την εξέγερση του Βιριάθου στην Ιβηρική χερσόνησο.

Παρεμβαίνοντας ο Σκιπίωνας Αιμιλιανός πρότεινε να μη σταλεί κανείς από τους δύο με το σκεπτικό ότι η αδυναμία του ενός ήταν η φτώχεια του και του άλλου η απληστία.

Την πρότασή του αυτήν ο Σκιπίωνας την έκανε με σοβαρότητα και χωρίς καμιά κακία κι έτσι πέτυχε να μη σταλεί στην επαρχία αυτή κανένας από τους δύο.

Ο Σκιπίωνας Αιμιλιανός θεωρούσε το ίδιο κακούς συμβούλους της εξουσίας και τη φτώχεια και την απληστία².

Παραπομπές:

1. Άμος Οζ, Η Τέλεια Γαλήνη, Σελ. 169.

2. Λατινικά της Γ΄ Λυκείου,  Μ. Πασχάλη - Γ. Σαββαντίδη,  Μάθημα 50.   

#εκλογες_2023 #Politics #history