Και στις δύο περιπτώσεις το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών διευρύνεται, ωστόσο με την ενδεδειγμένη ταχύτητα ώστε να διατηρείται η κοινωνική ύπνωση από την ψευδαίσθηση μιας πιθανής βελτίωσης. Τα επενδυτικά κεφάλαια και οι επιχειρηματικοί κολοσσοί είναι οι μόνοι που σταθερά και αδρά ωφελούνται. Ουσιαστικά είναι οι μόνοι που μπορούν να αντλούν απεριόριστα κεφάλαια και να εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες των μηδενικών επιτοκίων που προσφέρονται από τις κεντρικές τράπεζες. Οι επενδυτικές ευκαιρίες δημιουργούνται μέσα στην ενιαία αγορά αφενός με τη σχεδιασμένη κατάρρευση των ανταγωνιστών στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, λόγω του επιβληθέντος περιορισμού της ιδιωτικής ζήτησης και της αποκοπής από τον ελεγχόμενο τραπεζικό δανεισμό και αφετέρου από τη συρρίκνωση των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων.
Κι όλα αυτά πέραν των σκανδαλωδών φορολογικών διευκολύνσεων. Όπως έγινε γνωστό η Apple επιβαρύνεται με 50 ευρώ για κάθε εκατομμύριο που κερδίζει στην Ευρώπη, όταν ο τελευταίος μισθωτός ή επαγγελματίας καταβάλλει στο δημόσιο ταμείο μέχρι και 38% επί των φορολογητέων εσόδων του. Ενδεικτικές ως προς τους προαναφερθέντες μηχανισμούς είναι οι παρεμβάσεις της περιώνυμης Goldman Sachs ήδη από το 2010, όπου με εντολές τις προς τον τότε Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής José Barroso και νυν υπάλληλό της, υπεδείκνυε την τροποποίηση της χρηματοπιστωτικής νομοθεσίας στην ΕΕ. Παρόλα αυτά κάποιοι αδιόρθωτοι μιλάνε ακόμη για τα αδιέξοδα του καπιταλισμού και κάποιοι ανεκδιήγητοι για ελεύθερη οικονομία.
Ζούμε την περίοδο της ύστερης Ρώμης, όταν η Αυτοκρατορία εξέπνεε από το θανάσιμο κεφαλοκλείδωμα της Ολιγαρχίας. Διαβάστε Πλούταρχο, επισημαίνει ο αριστερός καθηγητής Michael Hudson από το Πανεπιστήμιο του Missouri και οικονομικός σύμβουλος της Κίνας. Συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι το μαγαζί, εννοώντας το σύστημα, πρέπει να καταρρεύσει και ακόμη ότι χρειαζόμαστε μια επανάσταση. Αναλογιστείτε ότι το 99% του πληθυσμού είναι χρεωμένο στο 1% των βαθύπλουτων. Ο Angus Deaton, που τιμήθηκε πέρσι με το βραβείο Nobel της Οικονομίας, επιμένει στις λύσεις της επιστήμης του και στις προτάσεις της λογικής, τονίζοντας ότι μακροπρόθεσμα οι δημοκρατίες επικρατούν, οι ανισότητες, ειδικά όσον αφορά εκείνους που ζουν στο όριο της απόλυτης φτώχιας, περιορίζονται και ακόμη ότι η βία υποχωρεί. Επικαλείται ως ιστορικές αποδείξεις και υποδείγματα τον Διαφωτισμό και την Βιομηχανική Επανάσταση, που απάλλαξαν τον άνθρωπο από το βάρος της αμάθειας, τους καταναγκασμούς της θρησκείας και τον οδήγησαν στην επιτυχή επιδίωξη της ευημερίας. Ο προαναφερθείς Michael Hudson χαρακτηρίζει τον Angus Deaton χωρίς περιστροφές ως clown του συστήματος που οι θεωρίες του δεν είναι παρά ένα παραπειστικό άλλοθι. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι με τον όρο απόλυτη φτώχια εννοούνται οι άνθρωποι που αναγκάζονται να ζουν με έως και ένα δολάριο τη μέρα. Μέχρι πριν μερικά χρόνια ο αριθμός τους έφτανε στα δύο δισεκατομμύρια. Τελευταία ο αριθμός τους περιορίστηκε σχεδόν στο μισό, επειδή σε ορισμένες περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας, κυρίως στην Κίνα και στην Ινδία, αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι πέρασαν το όριο του ενός δολαρίου. Μάλλον αυτό έχει κατά νου ο Angus Deaton, όταν αναφέρεται στον περιορισμό της ανισότητας. Ο σεβαστός Sir Angus Deaton αντιπαρέρχεται επίσης το γεγονός ότι ο Διαφωτισμός προετοίμασε τη Γαλλική Επανάσταση, η οποία θεμελίωσε τα σύγχρονα ευρωπαϊκά πολιτεύματα πάνω σε περίπου 283 χιλιάδες νεκρούς. Η βία είναι η μαμή της ιστορίας σημείωνε ο Karl Marx για να περιγράψει τις πραγματικές ιστορικές διεργασίες πέρα από ηθικολογίες, ουσιαστικά επαναλαμβάνοντας την άποψη του Ηράκλειτου ότι πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς. Μ’ άλλα λόγια αναίμακτες ανατροπές και χαριστικές κατακτήσεις δεν υπήρξαν ποτέ στην πορεία ή στην εξέλιξη, αν το προτιμάτε, της ανθρώπινης ιστορίας. Τα υπόλοιπα είναι φλύαρα ευχολόγια και ευσεβείς πόθοι.
Ο τρίτος που πήρε μέρος στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια του Λογοτεχνικού Φεστιβάλ του Βερολίνου ήταν ο Ανθρωπολόγος David Graeber. Ο αιρετικός και αναρχικός καθηγητής στο London School of Economics έγινε γνωστός στο ελληνικό κοινό με τα βιβλία του: Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια, το 2011 και Το δημοκρατικό σχέδιο, το 2014. Η ανισότητα αναπαράγεται αθόρυβα μπροστά στα μάτια μας μέσα από την κρατική γραφειοκρατία. Όταν αναφερόμαστε στο δημόσιο έχουμε ακόμη στο μυαλό μας μόνο μια εικόνα αναποτελεσματικότητας, βραδύτητας, άγχους. Κι όμως εδώ και χρόνια το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει πρακτικά συγχωνευτεί με το κράτος και τα αόρατα πλοκάμια του το έχουν μετατρέψει σε έναν ταχύ και αποτελεσματικό μηχανισμό αναδιανομής εισοδήματος από τα κατώτερα στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα. Με τη σειρά του αυτός ο μηχανισμός έχει επιβάλει στους πολίτες μια εφ’ όρου ζωής εκμετάλλευση, καθιστώντας τους είτε καταναλωτές, είτε οφειλέτες. Το 65% των κερδών των μεγάλων τραπεζών στην Αμερική προέρχονται από τόκους και προμήθειες υποστηρίζει ο David Graeber.
Ιστορικά η συγκέντρωση τόσης και τέτοιας ισχύος σε τόσο λίγους και ο επιδεικτικός αυταρχισμός που τη συνοδεύει ήταν πάντα το τελευταίο βήμα πριν την αποσάθρωση των αυτοκρατοριών. Η διαλεκτική αλυσίδα Άτης-Ύβρεως-Νέμεσης ενεργοποιήθηκε. Οι ηγέτιδες ομάδες διέρχονται την περιοχή της αλαζονικής αυταρέσκειας και της αμετροεπούς έπαρσης. Έχουν επίγνωση των διεργασιών και έτσι εργάζονται για την παράταση της παρακμής και την επιβράδυνση της πτώσης. Η δημοκρατία που επέτρεψε τη συγκέντρωση της ισχύος κατέστησε τη διάκριση των εξουσιών, το θεμέλιο του οικοδομήματός της, εσωτερική αντίφαση. Ο πολίτης αποξενώθηκε και ωθήθηκε στο πολιτικό περιθώριο. Ενδιαφέρει μόνο ως καταναλωτής ή οφειλέτης. Με την έννοια αυτή η δημοκρατία και ο καπιταλισμός αλληλοαναιρούνται. Σχεδόν φτάσαμε στην περιοχή της ευθύδικης αγανάκτησης, όπως ορίζεται η Νέμεση.
Σ’ όσους απορρίπτουν απόψεις, όπως των Michael Hudson και David Graeber, ως ονειροφαντασίες αφελών ακαδημαϊκών υπενθυμίζω μια εύστοχη παρατήρηση του Ιρλανδού δραματουργού Oscar Wilde, 1854-1900: πρόοδος είναι η πραγματοποίηση της ουτοπίας.
Κλείνοντας μια επιγραμματική αναφορά στην περίπτωση της Deutsche Bank, η οποία ύστερα από το πρόστιμο των 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων που της επέβαλαν οι αμερικανικές αρχές παραπαίει. Μιας περίπτωσης η οποία επιβεβαιώνει με έναν ανατριχιαστικό και θλιβερό τρόπο τα προηγούμενα.Τα home made προβλήματά της συνιστούν έναν ταπεινωτικό κόλαφο για την γερμανική ηγεσία και κυρίως για τις κατά τ’ άλλα αυστηρές εποπτικές της αρχές. Στην απευκταία περίπτωση κατάρρευσης του παλαιόθεν αμαρτωλού τραπεζικού γίγαντα, η πτώχευση της Lehman Brothers και η ελληνική κρίση θα μοιάζουν με παιδική γιορτή. Οι επιπτώσεις όχι μόνο στη γερμανική, αλλά και στην παγκόσμια οικονομία θα είναι κατακλυσμιαίες. Στο μεταξύ η Καγκελάριος A Merkel, η οποία διαπίστωνε σε παλαιότερες δηλώσεις της ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για καπιταλισμό και ελεύθερη οικονομία όταν κοινωνικοποιούνται οι ζημιές και ιδιωτικοποιούνται τα κέρδη, διεμήνυσε ήδη ότι απορρίπτει την κρατική στήριξη, τουλάχιστον έως το φθινόπωρο του 2017. Σε μια τέτοια περίπτωση, που θα προηγούνταν, δε μπορεί να αποκλειστεί το bail in. Η καθόλου τραγική ειρωνεία, ίσως μάλιστα και διασκεδαστική περίπτωση, θα ήταν με τους Έλληνες πελάτες της, κυρίως φοροφυγάδες, εισφοροκλέπτες και μιζαδόρους, που μετέφεραν εκεί τα προϊόντα των εγκλημάτων τους για ασφάλεια. Και κάτι τελευταίο. Στη διεθνή ορολογία έχουν καταγραφεί και χρησιμοποιούνται οι γερμανικές λέξεις Schadenfroh και Angst. Η πρώτη δηλώνει τη χαιρεκακία, η δεύτερη το φόβο. Το επόμενο διάστημα ίσως καταστούν εύχρηστες και κοινές.