Ακόμη και τον Νοέμβριο του 2021, όταν οι τιμές καταναλωτή στις ΗΠΑ είχαν αυξηθεί κατά 6,8% σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν, ο Αμερικανός οικονομολόγος Paul Krugman, Nobel Οικονομίας το 2008 και τακτικός αρθρογράφος των The New York Times, συνιστούσε ψυχραιμία και προειδοποιούσε να μην επικρατήσει πανικός εξαιτίας του πληθωρισμού. Δύο μήνες αργότερα θα παραδέχονταν ότι είχε πέσει έξω και θα παρότρυνε τους κεντρικούς τραπεζίτες να αυξήσουν τα επιτόκια.
Κάτι παρόμοιο και μάλιστα την ίδια χρονική περίοδο είχε κάνει και ο Πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ Jerome Powell. Τον Νοέμβριο του 2021 δήλωνε κι αυτός ότι η σημαντική αύξηση στις τιμές θα υποχωρούσε σύντομα. Λίγες εβδομάδες αργότερα εκτιμούσε ότι ο υψηλός πληθωρισμός όχι μόνο θα παρέμενε, αλλά και ότι θα κλιμακώνονταν2.
Τις ίδιες αντιλήψεις είχε και η Ευρώπη. Ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ Philip Lane, ένας Ιρλανδός με κόκκινα μάγουλα, πονηρό βλέμμα και αγριωπή έκφραση* δεν έπαιρνε το μήνυμα. (Der Spiegel, Nr.7/12.2.2022, s.16)
Και δεν ήταν μόνο η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος και κατ’ επέκταση η Ελληνική Κυβέρνηση που το 2021 αποτύγχαναν στις προβλέψεις τους για τον εγχώριο πληθωρισμό. Η Γερμανική Κυβέρνηση προϋπολόγιζε τον πληθωρισμό για το 2021 στο 1,2% για να τον μετρήσει τελικά στο 3,1%. Η διάψευση δεν ενόχλησε γιατί συνοδεύτηκε από μια αναμενόμενα ευπρόσδεκτη παρενέργεια. Το γερμανικό δημόσιο εισέπραξε 3 δισεκατομμύρια επιπρόσθετα φορολογικά έσοδα, τα οποία δεν είναι σίγουρο ότι θα επιστραφούν στους πολίτες. Κάτι ανάλογο συνέβη κι εδώ.
Στη συνέχεια θα φανεί γιατί αστοχίες τέτοιας έκτασης από τόσο διακεκριμένους ειδικούς δεν είναι ούτε απλά ατυχείς ούτε κάπως περίεργες.
Υπήρχαν όμως και οι εξαιρέσεις. Ένα χρόνο πριν, την άνοιξη του 2021, ο Καθηγητής του Harvard και πρώην Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Lawrence Summers εξηγούσε τους λόγους που θα οδηγούσαν στην πληθωριστική έκρηξη. Υποστήριζε ότι τα κολοσσιαία πακέτα των κρατικών ενισχύσεων, που στο μεταξύ έφτασαν στο 25% του αμερικανικού ΑΕΠ, ξεπερνούσαν τις δυνατότητες της οικονομίας και θα οδηγούσαν αναπόφευκτα στη σημαντική αύξηση των τιμών. Ακόμη και πριν από τον L. Summers, πριν δύο χρόνια, τον Ιούνιο του 2020, ο Nouriel Roubini περιέγραφε στο Spiegel αυτά που συμβαίνουν σήμερα.
Ο πόλεμος απλώς επέτεινε τις επιπτώσεις. Και τις επέτεινε κυρίως στην Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα. Ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ είχε φτάσει τον περασμένο μήνα, δηλαδή τον Απρίλιο του 2022, στο 7,5%. Αν από το μέγεθος αφαιρεθεί η επιβάρυνση από την εκρηκτική ανατίμηση στο κόστος της ενέργειας το μέγεθος περιορίζεται μόλις στο 3%. Αντίθετα στις ΗΠΑ, όπου τον ίδιο μήνα ο πληθωρισμός έφτανε στο 8,5%, η ίδια προσαρμογή δίνει ένα μέγεθος της τάξης του 6,5%3.
Είναι αμφίβολο ότι μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να παραμείνει ένα τέτοιο ύψος πληθωρισμού στην αμερικανική οικονομία. Ωστόσο και ένα μέγεθος στο 4% αντί για 2% σε βάθος δεκαετίας θα μείωνε την αγοραστική δύναμη των ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, ύψους 4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που κατέχουν ξένες κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις, κατά 18%.
Καθόλου άσχημη προοπτική αν συνεκτιμήσουμε ότι το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει πλέον ξεπεράσει τα 30 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η προοπτική βέβαια μπορεί να μην είναι άσχημη, είναι όμως και πολύ επικίνδυνη για την κυριαρχία του αμερικανικού νομίσματος. Και όπως μπορεί να καταλάβει ο καθένας μια σημαντική αύξηση στα επιτόκια, που είναι το βασικό νομισματικό αντίδοτο κατά του πληθωρισμού, εκτός του ότι θα ρήμαζε τα χρηματιστήρια και θα αποστράγγιζε τις αναδυόμενες αγορές από κεφάλαια, θα καθιστούσε το δημόσιο χρέος δύσκολα διαχειρίσιμο.
Πριν είκοσι χρόνια, το 2000, τα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα αποτελούνταν κατά 70% από δολάρια. Πέρσι, το 2021, το ποσοστό αυτό είχε περιοριστεί στο 60%4.
Αυτά σε συνδυασμό με την άνευρη παρέμβαση των Κεντρικών Τραπεζών, που περιμένουν πρώτα να εκτιμήσουν την εξέλιξη σε βάθος τριετίας για να αποφασίσουν τη λήψη πιο δραστικών μέτρων, αιτιολογούν κατά ένα μέρος τις αστοχίες.
Το άλλο μέρος αφορά τη στάση απέναντι στους Συνδικαλιστικούς Φορείς. Η διατήρηση της αβεβαιότητας και οι φόβοι για εκτροχιασμό, που θα προκαλούσε η δημιουργία ενός αυτοτροφοδοτούμενου κύκλου ανόδου των τιμών, αναστέλλουν ή περιορίζουν σημαντικά τις απαιτήσεις των εργαζομένων για πραγματικές αυξήσεις.
Εκείνο που αποσιωπάται είναι ότι ο πληθωρισμός δεν τους καταστρέφει όλους στον ίδιο βαθμό. Ο καταθέτης θα δει τις αποταμιεύσεις του να εξανεμίζονται. Για τον μισθοσυντήρητο, που με τις τρέχουσες τιμές δαπανά σχεδόν τα μισά ή και παραπάνω από το εισόδημά του για την ενέργεια και τη διατροφή, το πραγματικό μέγεθος του πληθωρισμού είναι πολλαπλάσιο.
Παραπομπές:
1. Είχα πελάτες στην τράπεζα που εισήγαγαν παπούτσια σε τιμές γύρω στα 3 - 5 € και κοστούμια γύρω στα 8 - 10 €.
2. Der Spiegel, Nr.7/12.2.2022, s. 8-17.
3 – 4. The Economist, April 23rd-29th 2022, p. 9 & Special Report p. 11.