Η δυτική διπλωματία έχοντας αναγνωρίσει σιωπηρά την αδυναμία της να σταθεροποιήσει την ούτως ή άλλως εύφλεκτη και ταραγμένη περιοχή και παράλληλα έχοντας πάρει τα μακάβρια μαθήματά της από τις αποτυχίες της στο Ιράκ και τη Λιβύη επινεύει, ίσως και με ανακούφιση, στην άμεση εμπλοκή της Ρωσίας. Ο Emil Hokayem του think-tank IISS (International Institute for Strategic Studies), που εδρεύει στη Βρετανία και θεωρείται ως ένα από τα πιο αξιόπιστα σε θέματα διεθνούς ασφάλειας, υποστηρίζει ότι η συμμετοχή των Ρώσων θα μπορούσε να αποτελέσει τον καταλύτη στο στρατιωτικό πεδίο, χωρίς ωστόσο να μπορεί να εξασφαλίσει πλήρη επανέλεγχο της χώρας στον Σύρο Πρόεδρο, διασφαλίζοντας όμως έστω τη συμμετοχή του στην εξουσία. Για τον Ρώσο Πρόεδρο το συριακό αδιέξοδο αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία να επιστρέψει στη διεθνή σκηνή. Η συμμαχία με τους δυτικούς κατά των δυνάμεων του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, τις οικονομικές κυρώσεις σε βάρος της χώρας του και τη σημαντική πτώση στην τιμή του πετρελαίου, ίσως και να είναι μονόδρομος. Οι Ευρωπαίοι, κυρίως οι Γερμανοί, θα συζητούσαν και το ενδεχόμενο ελάφρυνσης των οικονομικών μέτρων, ώστε να κερδίσουν τη Ρωσία ως σύμμαχο για τη σταθεροποίηση της περιοχής. Υπ’ αυτήν την έννοια και δεδομένου ότι ο κύριος όγκος των προσφύγων κατευθύνεται στη χώρα τους, οι Σύμβουλοι της Καγκελαρίας αξιολογούν τη συμμετοχή της Ρωσίας ως ευκαιρία. Ένας άλλος ουσιαστικός λόγος είναι και το γεγονός ότι η Ρωσία διατηρεί στο συριακό λιμάνι Tartus τη μοναδική ναυτική της βάση στη Μεσόγειο. Είναι γνωστό επίσης ότι οι Ρώσοι έχουν αναλάβει τα έργα επέκτασης του αεροδρομίου στην περιοχή Hamim, γεγονός που μάλλον σχετίζεται με τα δύο σμήνη των 24 μαχητικών, που έχουν αποσπαστεί στην περιοχή για να στηρίξουν το καθεστώς των Αράβων συμμάχων. Επιπροσθέτως Ο Vladimir Putin, ως πρώην πράκτορας, τηρεί τη βασική αρχή της Υπηρεσίας ότι δεν εγκαταλείπουμε ποτέ τους ανθρώπους μας στο πεδίο της μάχης. Ο ίδιος είχε θεωρήσει τότε ως ολέθριο λάθος την εγκατάλειψη του Muammar al-Gaddafi και της Λιβύης το 2011, όταν ο τότε Πρόεδρος της Ρωσίας Dmitry Medvedev δεν είχε θέσει veto στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, διευκολύνοντας την ανατροπή του λίβυου δικτάτορα και την κατάρρευση της χώρας, που ακολούθησε. Από τότε περάσαν πέντε εφιαλτικά χρόνια για τον συριακό λαό, όταν το Μάρτιο του 2011, άρχιζαν οι πρώτες συγκρούσεις με τις μάχιμες μονάδες, που είχαν σχηματίσει πολίτες και λιποτάκτες του στρατού, οι οποίοι ξεκινούσαν την εκστρατεία εξέγερσης κατά του συριακού καθεστώτος, το οποίο κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία και συνεχίζει να τη διατηρεί από το 1963. Πρώτα με πυροβολισμούς, στη συνέχεια με αντιαρματικές οβίδες και ακολούθως με αεροπορικές επιδρομές. Όταν αυτά δεν άρκεσαν για να κατασταλούν οι κινητοποιήσεις το καθεστώς στράφηκε στα δολοφονικότερα μέσα που διέθετε κατά των πολιτών του: πύραυλοι Scud και βόμβες διασποράς. Όταν κι αυτά απεδείχθησαν ανεπαρκή, η βία του καθεστώτος αποχαλινώθηκε πλήρως: φονικότατα βαρέλια-βόμβες από ελικόπτερα σε κατοικημένες περιοχές και τοξικό αέριο Sarin κατά του πληθυσμού. Το Μάρτιο του 2012 ο γιατρός Bashar al Assad, ο οποίος διαδέχτηκε τον πατέρα του, Στρατηγό Hafez al-Assad στην ηγεσία του σοσιαλιστικού κόμματος Ba'ath (στα αραβικά η αναγέννηση) και στην προεδρία της Συρίας το 2000, αποδέχτηκε τους έξι όρους του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ, Kofi Annan. Τελικά με διάφορες υπεκφυγές δεν εφάρμοσε ούτε έναν, χωρίς μάλιστα επιπτώσεις. Το Φεβρουάριο του 2014 ψηφίστηκε η απόφαση 2139, που κυρίως απαγόρευε τη χρήση των καταστροφικότατων αυτοσχέδιων βαρελιών-βομβών, δηλαδή κυλινδρικών δοχείων με γόμωση εκρηκτικών και μετάλλων. Από τη συγκεκριμένη απόφαση και ύστερα μετρήθηκαν 2.000 ρίψεις τέτοιων βομβών, μετατρέποντας περιοχές, όπως η πόλη Aleppo, σε ερείπια. Στο διαδίκτυο υπάρχει πλήθος καταγεγραμμένων περιστατικών. Οι αυτόπτες ξένοι ανταποκριτές μιλάνε για εικόνες που θυμίζουν Stalingrad. Οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας υπήρξαν υποτονικές και περιορίστηκαν σε προφορικές παρατηρήσεις. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 2014 ήταν γνωστό ότι το καθεστώς χρησιμοποιούσε και βόμβες χλωρίου. Ένα χρόνο αργότερα, τον εφετινό Μάρτιο, το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε ομόφωνα την απόφαση 2209, που απαγορεύει κατηγορηματικά τη χρήση των συγκεκριμένων βομβών. Παρόλα αυτά μέχρι το καλοκαίρι είχαν μετρηθεί 35 ρίψεις του δηλητηριώδους αερίου. Η αντίδραση δεν ξεπέρασε τα επίπεδα της θεωρητικής αγανάκτησης. Θα ήταν απλοϊκό να υποστηρίξει κάποιος ότι η αδράνεια υπήρξε αποτέλεσμα αδιαφορίας. Είναι οι συσχετισμοί και οι ισορροπίες, που καθόρισαν τη στάση της δύσης. Το συριακό καθεστώς έχει την παραδοσιακή στήριξη τόσο της Ρωσίας, η οποία, όπως είδαμε πιο πάνω, διατηρεί στη χώρα τη μοναδική της βάση στη Μεσόγειο και το εξοπλίζει, όσο και του Ιράν. Υπενθυμίζω ότι το Σιιτικό Ιράν στηρίζει μόνιμα την δογματικά συγγενή Αλαουιτική Ηγεσία της Συρίας, έναντι της Σουνιτικής πλειοψηφίας του 80% των 22,5 εκατομμυρίων κατοίκων της χώρας. Επιπλέον οι Ιρανοί εμπλέκονται ήδη εμμέσως στην εμφύλια σύρραξη μέσω της Hezbollah, την οποία χρηματοδοτούν και εκπαιδεύουν. Πάνω απ’ όλα όμως το Ιράν ελέγχει τα Στενά του Hormuz, απ΄ όπου διακινείται το 35% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και διενεργείται το 20% του παγκόσμιου εμπορίου. Έτσι: α) όταν οι δυνάμεις του IS άντεξαν στις αεροπορικές επιδρομές των Αμερικανών, που διαρκούν ήδη έναν χρόνο, και συνέχισαν να προωθούνται απειλώντας την αεροπορική βάση στην περιοχή Deiral-Zor. β) όταν οι Σύροι Αντάρτες ή Επαναστάτες απείλησαν να αποκόψουν τα παράλια από την ενδοχώρα, έχοντας σχεδόν καταλάβει τις πεδιάδες της περιοχής Ghab απειλώντας να καταλάβουν ακροπύργια, όπως οι πόλεις Latakia και Deraa. γ) όταν το διογκούμενο κύμα των προσφύγων άρχισε να πιέζει έντονα τις πύλες της ΕΕ και δ) οι μάχιμες δυνάμεις του καθεστώτος περιορίστηκαν στις 125 χιλ από τις 250 χιλ κατά την έναρξη του εμφυλίου, με άμεσο πλέον τον κίνδυνο της πλήρους αποσάθρωσης, όσου κρατικού και κοινωνικού ιστού είχε απομείνει, οι δυτικές ηγεσίες αναγκάστηκαν να επαναπροσδιορίσουν τη στάση τους έναντι του Bashar al Assad. Να θυμίσω εδώ ότι από την έναρξη του εμφυλίου ο αριθμός των θυμάτων έχει φτάσει στις διακόσιες πενήντα χιλιάδες και των προσφύγων τα τέσσερα εκατομμύρια, με κύριες χώρες υποδοχής την Τουρκία (1,9 εκ), τον Λίβανο (1,1 εκ) και την Ιορδανία (0,6 εκ). Αξίζει να σημειωθεί ότι κύριος όγκος τους προέρχεται από περιοχές, που ελέγχονται από τους Σύριους Επαναστάτες και βομβαρδίζονται από τη Συριακή Κυβέρνηση ή από περιοχές που επίκειται να καταληφθούν από τους Τζιχαντιστές. Ο δρόμος όμως της προσέγγισης με τον Σύρο Πρόεδρο, για να χρησιμοποιήσω τον επίκαιρο τίτλο, που έχει σχεδόν υποκαταστήσει τον προηγούμενο χαρακτηρισμό του ως δικτάτορα, περνά από τον σοβαρά αναβαθμισμένο στην περιοχή Vladimir Putin. Ενδεικτική ως προς αυτό ήταν η επίσκεψη του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu στη Μόσχα στις 20 Σεπτεμβρίου, όπου συζητήθηκε με τη συμμετοχή υψηλόβαθμων στρατιωτικών η συνεργασία των δύο χωρών στο συριακό ζήτημα. Στη Ρωσική Πρωτεύουσα ταξίδεψε στις 23 του περασμένου μήνα και ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan, όπου με αφορμή τα εγκαίνια του μεγαλύτερου Τζαμιού στην Ευρώπη, συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του. Το ίδιο έπραξε και ο Ηγέτης της Παλαιστινιακής Αρχής Mahmoud Abbas. Στην παρούσα φάση διαμορφώνεται ένα πολύπλοκο και πολυγωνικό μέτωπο, που απαιτεί τόσο αποφασιστικές παρεμβάσεις, όσο και λεπτούς χειρισμούς με σκοπό την αποφυγή άμεσων και επικίνδυνων εμπλοκών μεταξύ των συγκυριακών συμμάχων. Πιο συγκεκριμένα: Οι Αμερικάνοι προσπαθούν να στηρίξουν τους Σύριους Επαναστάτες και να καταστείλουν, όσο είναι εφικτό, τις ενέργειες των δυνάμεων του Ισλαμικού Κράτους, ανεχόμενοι αναγκαστικά και επί του παρόντος τις ακραίες αντιδράσεις του Συριακού Καθεστώτος, επιχειρώντας στον ίδιο εναέριο χώρο με τα σμήνη της Ρωσικής Δύναμης. Οι Ρώσοι, όπως προαναφέρθηκε, αποσκοπούν πρωτίστως στη στήριξη του Σύριου Προέδρου, γεγονός που σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις τους στοχεύουν ουσιαστικά στον περιορισμό των Σύριων Επαναστατών, οι οποίοι σημειωτέον είναι διαιρεμένοι σε αρκετές παρατάξεις με κοινή στόχευση την ανατροπή του Bashar al Assad, εξοπλισμένοι από τους δυτικούς. Οι Τούρκοι επιχειρούν σταθερά προσανατολισμένοι στην περιστολή της δράσης των Κούρδων Αυτονομιστών, δευτερευόντως στον πόλεμο κατά του IS και στον περιορισμό του Συριακού Καθεστώτος. Οι Κούρδοι Αυτονομιστές έχουν ήδη κηρύξει την ανακωχή με την Τουρκία ως άκυρη και διατηρούν μια συμβιωτική σχέση με το Συριακό Καθεστώς. Οι Ιρανοί, δεν αποκλείεται να κλιμακώσουν τη δική τους εμπλοκή με χερσαίες δυνάμεις, πέραν της έμμεσης παρουσίας τους μέσω της Hezbollah. Ο πρωταρχικός τους στόχος, εκτός της στήριξης του Σύριου Προέδρου, όπως προαναφέρθηκε, είναι η διάλυση ή έστω ο περιορισμός του Ισλαμικού Κράτους, με το οποίο οι καθεστωτικές δυνάμεις της Συρίας αντιπαρατίθενται στρατιωτικά μόνον περιστασιακά. Παρά την εχθρική στάση της έναντι των Σύριων Επαναστατών, η Τεχεράνη προχώρησε σε συμφωνία στις αρχές του περασμένου μήνα με τους εκπροσώπους 29 αντικαθεστωτικών παρατάξεων και ομάδων, η οποία υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη. Στόχος ήταν η προσωρινή παύση του πυρός και η ανταλλαγή 10 χιλ κατοίκων ενός Σιιτικού θύλακα στο βορά με εγκλωβισμένους αντικαθεστωτικούς μαχητές στην περιοχή Zabadani στα σύνορα με το Λίβανο. O IS, που μέσα απο τις γραμμές του μάχονται και 1.700 Ρώσοι Μουσουλμάνοι από τις περιοχές του Καυκάσου, από τη δική του πλευρά αξιοποιεί τις εσωτερικές αντιφάσεις του μετώπου και τους πολιτικούς ανταγωνισμούς των εμπλεκομένων και με τη στήριξη των πλούσιων φανατικών του Κόλπου βελτιώνει ή τουλάχιστον σταθεροποιεί τις θέσεις του, με πρώτο στόχο την Αλαουιτική Ηγεσία Συρίας. Ο Σύρος Πρόεδρος έδωσε πρόσφατα μια συνέντευξη διάρκειας μιας ώρας, ύστερα απο μεσολάβηση του Κρεμλίνου. Οι ερωτήσεις ήταν προσυμφωνημένες και κατά τη διάρκεια της συνάντησης αφαιρέθηκαν από τους εφτά Ρώσους δημοσιογράφους οι συσκευές ηχογράφησης και τα κινητά τους τηλέφωνα. Ο Bashar al Assad κατηγόρησε τη Δύση ότι ευθύς εξ αρχής υποστήριξε τις δυνάμεις του IS. Τώρα θρηνεί για τα θύματα και ελεεινολογεί για τους πρόσφυγες. Μίλησε για τον ολοκληρωτικό πόλεμο που διεξάγει κατά της τρομοκρατίας και μέμφεται την Αμερικανική Ηγεσία, η οποία αποφεύγει τη συνεργασία του: ‘δεν μπορούν να δεχτούν ότι είμαστε η μοναδική χερσαία δύναμη, που αντιπαρατίθεται με το Ισλαμικό Κράτος’ υποστηρίζει. Για τους Σύριους Επαναστάτες που αμύνονται επίσης κατά των Τζιχαντιστών δεν κάνει κανένα λόγο. Στην παρουσίαση του Σύριου Προέδρου η διαμάχη είναι ανάμεσα στο δίπολο Συριακό Καθεστώς και Ισλαμικό Κράτος. Την ίδια άποψη υιοθετεί και η Ρωσική Ηγεσία. ‘Αν δεν στηρίξουμε τον Πρόεδρο η κατάσταση θα εξελιχτεί χειρότερα απ’ ότι στη Λιβύη’ υποστηρίζει ο Vladimir Putin, ο οποίος επίσης δεν αναφέρεται στους Επαναστάτες. Στην ίδια γραμμή και ο Ρωσικός Τύπος, όπου πλέον το Ουκρανικό Πρόβλημα πέρασε σε δεύτερη μοίρα, διατείνεται ότι η Δύση έχει χάσει τον έλεγχο στη Μέση Ανατολή. Ο Emil Hokayem του IISS υποστηρίζει ότι ο πόλεμος στη Συρία έχει τις προϋποθέσεις να διαρκέσει χρόνια. Στις συνθήκες αυτές η καταστροφή δεν χρειάζεται να είναι ούτε σκόπιμη, ούτε συμπτωματική. Μπορεί να είναι αναπόφευκτη. Ίσως και υπερκαθορισμένη, όπως θα έλεγαν οι ψυχολόγοι.  

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες οι Σύριοι πολίτες ζουν τις δικές τους σιωπηρές, απόμακρες και καθημερινές τραγωδίες. Σε μια χώρα μεσαίων οικονομικών συνθηκών, που πριν τον εμφύλιο οι κάτοικοι υλικά διαβιούσαν ανεκτά, σήμερα το 80% υποφέρει, πέρα από τις απειλές του πολέμου, τις καταστάσεις της έκτακτης ανάγκης και των διαρκών στερήσεων. Αλλά και για τους περισσότερους από αυτούς που κατορθώνουν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους οι συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης δεν είναι εξασφαλισμένες. ‘Οι Χώρες του Κόλπου δεν μας δέχονται καν’ δηλώνουν στον Economist κάποιοι από αυτούς. Ο Λίβανος, που έως τώρα έχει δεχτεί πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, δηλαδή ένα μέγεθος σχεδόν της τάξης του 25% του δικού του πληθυσμού, τους εξωθεί εμμέσως να εγκαταλείψουν τη χώρα. Όσοι κατόρθωσαν να φύγουν από κει τη χαρακτηρίζουν ως την πλέον αξιόμεπτη χώρα σε θέματα υποδοχής. Παρόμοια είναι η κατάσταση στην Ιορδανία και στο Ιράκ, οι οποίες, όπως ο Λίβανος και η Τουρκία, δεν τους αναγνωρίζουν status προσφύγων. Ο ΟΗΕ διαμαρτυρήθηκε πρόσφατα ότι μέχρι τώρα έλαβε μόνο το 37% των προβλεπομένων 4,55 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανακούφιση των προσφύγων, που έχουν προϋπολογιστεί για εφέτος. Το αποτέλεσμα ήταν οι σημαντικές περικοπές στην παροχή τροφίμων στους καταυλισμούς. Σε αριθμούς, όπως δηλώνουν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Οργανισμού, για κάθε πρόσφυγα μπορούν να διατεθούν μέχρι τώρα 13,5 δολάρια το μήνα. Όταν γνωστοποιήθηκαν αυτά ο Βασιλικός Οίκος της Σαουδικής Αραβίας ενίσχυσε το Ταμείο Περίθαλψης των προσφύγων με ένα ποσό των 5 εκατομμυρίων δολαρίων. Το Spiegel σχολίασε ότι τόσα περίπου δαπάνησε η Βασιλική Οικογένεια για τις θερινές της διακοπές στην Κυανή Ακτή. ‘Καταφεύγουμε στην Ευρώπη, επειδή είναι το μοναδικό μέρος, που μας υποδέχονται και μας συμπεριφέρονται σαν ανθρώπους’ δηλώνουν, όσοι από αυτούς φτάνουν τελικά, ειδικά στις Χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης.¹                            

Κύριες Πηγές:

The Institute for the Study of War (ISW), International Institute for Strategic Studies (IISS), UNHCR, Der Spiegel, the Economist,BBC

Παραπομπή:

1. Σύμφωνα με την Ελληνική Επιτροπή της Διεθνούς Αμνηστίας τα κύρια προβλήματα των προσφύγων στην Ελλάδα είναι:

• Κακομεταχείριση.
• Συνθήκες κράτησης που δεν είναι σύμφωνες με τα διεθνή πρότυπα.
• Συνθήκες διαβίωσης. Οι πρόσφυγες συχνά ζουν στο δρόμο ή σε καταυλισμούς. Τα κέντρα υποδοχής προσφύγων είναι ελάχιστα.
• Δυσκολία πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου.
• Ελλείψεις στη διαδικασία εξέτασης αιτήσεων ασύλου (απόρριψη αιτήσεων χωρίς να εξετάζεται η ουσία, έλλειψη κατάρτισης της επιτροπής και έλλειψη μεταφραστών).
• Ο εξαιρετικά μικρός αριθμός αποδοχής αιτήσεων ασύλου.
• Επαναπροωθήσεις από την Ελλάδα στη χώρα προέλευσης.