Ο ορίζοντας περιορίζεται σε τέτοιο βαθμό, ώστε μοιάζει με φράχτη. Οι περιπέτειες βρίσκονται από την άλλη πλευρά και η νοσταλγία είναι αφόρητη. Μέσα στην ανία της καθημερινότητας, τα όνειρα κι οι ονειροπολήσεις παίρνουν βαρύτητα. Τη χαμένη απεραντοσύνη του εξωτερικού κόσμου αντικαθιστά η απεραντοσύνη της ψυχής. Ανθίζει η μεγάλη ψευδαίσθηση της αναντικατάστατης μοναδικότητας του ατόμου, μια από τις ωραιότερες ευρωπαϊκές ψευδαισθήσεις.

Αλλά το όνειρο της απεραντοσύνης της ψυχής χάνει τη μαγεία του τη στιγμή που η Ιστορία ή ότι απέμεινε απ’ αυτή, δύναμη υπερανθρώπινη μιας, κυριεύει τον άνθρωπο. Δεν του τάζει πια τη στραταρχική ράβδο, μόλις και μετά βίας του τάζει μια θέση χωρομέτρη. Ο Κ. αντιμέτωπος με το δικαστήριο, ο Κ. αντιμέτωπος με τον πύργο, τι μπορεί να κάνει; Λίγα πράγματα. Μπορεί τουλάχιστον να ονειρευτεί; Όχι, η παγίδα των περιστάσεων παραείναι τρομαχτική και απορροφά σαν ηλεκτρική σκούπα όλες τις σκέψεις κι όλα του τα συναισθήματα: δεν είναι σε θέση να σκεφτεί παρά μόνο τη δίκη του, μόνο τη θέση του χωρομέτρη.

Το άπειρο της ψυχής, αν κάτι τέτοιο υπάρχει, έχει καταντήσει μια απόφυση, άχρηστη σχεδόν στον άνθρωπο.

Milan Kundera, Η Τέχνη του Μυθιστορήματος. Εστία 1988. Σελ 20-21.

Εικόνα: Νωρίς το πρωί της Κυριακής, Edward Hopper, 1930. A quiet and peaceful scene of small businesses that are closed or a comment on the depression.