Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στα κλεπτοκρατικά φεουδαρχικά καθεστώτα, όπως το εγχώριο, αλλά και στις προχωρημένες δημοκρατίες. Εμείς ζήσαμε τη μετατροπή του όχι σε ναι, οι Βρετανοί παρακολουθούν πως η απόφασή τους για Brexit μετατρέπεται αργά και σταθερά σε Bremain. Η συμμετοχή στις διαδικασίες δεν είναι παρά το νομιμοποιητικό άλλοθι των επιλογών της πραγματικής και αθέατης εξουσίας. Εκεί θα πρέπει να αναζητηθεί ο λόγος των κολοσσιαίων ποσοστών της αποχής και όχι στην αδιαφορία των πολιτών, όπως διατείνονται τα αμήχανα παπαγαλάκια της πεφωτισμένης δεσποτείας. Η πλειονότητα των πολιτών είναι πεπεισμένη ότι οι όποιες αποφάσεις της δεν έχουν καμία σχεδόν αξία. Η στάση τους επιβεβαιώνει την άποψη που υποστηρίζει ότι αν οι εκλογές επηρέαζαν ουσιαστικά τις εξελίξεις, θα είχαν απαγορευτεί.

Από το φαινόμενο αυτό και την παρεπόμενη άνοδο του λαϊκισμού στην Ευρώπη εκπηγάζει και η επιχειρηματολογία του σύγχρονου Βέλγου ιστορικού David van Reybrouck, ο οποίος τάσσεται κατά των εκλογών όπως τουλάχιστον τις γνωρίζουμε μέχρι τώρα. Ως εκδημοκρατισμό της διαδικασίας προτείνει την ανάδειξη της νομοθετικής εξουσίας από ένα αντιπροσωπευτικό σώμα τυχαία και αδιάβλητα επιλεγμένων πολιτών. Αυτοί θα έχουν επαρκή χρόνο και την αρμόδια ενημέρωση από ειδικούς, τους οποίους θα μπορούν και οι ίδιοι να επιλέγουν. Εκτιμά ότι οι κρίσεις που θα προέκυπταν από μια τέτοια διαφανή και αμερόληπτη διαδικασία θα ήταν αδέκαστες και άρα δημοκρατικότερες. Θα δημιουργούνταν ένας αυθεντικότερος δημόσιος λόγος, που τώρα δεν υπάρχει πέρα από ότι κατασκευάζουν τα μέσα ενημέρωσης και αναπαράγει το διαδίκτυο. Θεωρεί ότι ως υπόδειγμα θα μπορούσε να λειτουργήσει ο θεσμός των αμιγών ορκωτών δικαστηρίων. Αναφέρεται σε ιστορικά παραδείγματα από την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και το κράτος της Φλωρεντίας το μεσαίωνα. Επισημαίνει ότι στη σύγχρονη εποχή, μόλις το 2013, η Ιρλανδία προχώρησε σε αναθεώρηση οκτώ άρθρων του συντάγματός της βάσει της εισήγησης μιας επιτροπής εκατό μελών από τους οποίους οι εξήντα έξι ήταν κληρωτοί πολίτες. Επικαλείται τον Αριστοτέλη λέγοντας ότι χαρακτήριζε τις εκλογές ολιγαρχική διαδικασία, σε αντίθεση με την κλήρωση την οποία αναγνώριζε ως δημοκρατική. Παρόμοιες ήταν και οι απόψεις των Montesquieu και Rousseau, οι οποίοι προετοίμασαν τη σύγχρονη δημοκρατία, διατηρώντας ωστόσο επιφυλάξεις όσον αφορά την εκλογική διαδικασία.

Η άποψη φαντάζει ακραία, ίσως και ουτοπική, δεδομένου ότι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν εξιδανικευμένες συνθήκες. Από την άλλη πλευρά η σημερινή εκλογική πρακτική, ειδικά όπως αποτυπώνεται στο πολιτικό προσωπικό, θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάθλιψη και τον πιο ενθουσιώδη οπαδό της υπάρχουσας διαδικασίας. Σε κάθε περίπτωση πάντως ο κορεσμός και η αποστροφή των πολιτών διευρύνονται. Και όπως είναι γνωστό για να επικρατήσουν οι κακοί αρκεί να αδρανήσουν οι καλοί. Και όχι μόνο εδώ. Το bestseller των τελευταίων μηνών στη Γερμανία, με 480 χιλιάδες αντίτυπα, ήταν το βιβλίο ενός άγνωστου πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, του Peter Wohlleben, δασοπόνου στο επάγγελμα, με τίτλο: η μυστική ζωή των δέντρων.

Συνοψίζω με την υπενθύμιση ότι ο κυνισμός είναι το ξίφος των ευαίσθητων και η περηφάνια η ασπίδα των αξιοπρεπών.