Το παρήγορο είναι ότι οι προβληματισμοί για το τελικό νόημα της ευέλικτης εργασίας, τα διευρυμένα ωράρια και την πολυειδίκευση ξεκίνησαν από την πατρίδα της Μεταρρύθμισης: ‘ οι συγκρούσεις γι αυτά τα ζητήματα θα κυριαρχούν τα επόμενα χρόνια’ υποστηρίζει ο επικεφαλής του γερμανικού Συνδικάτου Μετάλλου Detlef Wetzel. Ο Πρόεδρος του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας, Andreas Vosskuhle, αναγνωρίζει ότι ‘η πολιτική θα χρειαζόταν μάλλον περισσότερες στιγμές επιβράδυνσης για ενδελεχέστερη ανάλυση και συλλογισμό, όταν πρόκειται για ουσιώδη ζητήματα.’ Στις σκουριές του μοντέλου της σιδηράς δημοσιονομικής πειθαρχίας, προστίθενται και τα ξέφτια του προτεσταντικού μανδύα της δικτατορίας της οικονομίας. Η θέση του Μαρτίνου Λούθηρου ‘ο άνθρωπος γεννήθηκε για να δουλεύει, όπως το πουλί για να πετάει’ κλονίζεται. Το τεχνολογικό προβάδισμα, πηγή πλούτου και δύναμης της Δύσης έναντι της Ανατολής, σταθερά συρρικνώνεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον σταδιακό περιορισμό του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και ανάλογες επιπτώσεις στα οικονομικά αποτελέσματα. Είναι προφανές ότι οι εντατικοποιήσεις στην παραγωγή, στους χρόνους εργασίας, στις ειδικεύσεις και οι περιορισμοί στους μισθούς και στην κοινωνική πρόνοια δεν μπορούν να αντιστρέψουν την πορεία ή έστω δεν μπορούν το κάνουν από μόνα τους: Η Ανατολή είναι, και μέχρι την πολιτική αφύπνιση των εκεί μεσαίων τάξεων, θα παραμένει μακράν φτηνότερη και παραγωγικότερη. Αυτός είναι ο λόγος, που δυναμώνουν οι φωνές όσων υποστηρίζουν ότι απαιτείται ριζικός ανασχηματισμός στα αναπτυξιακά μοντέλα και πληθαίνουν όσοι αρνούνται να δεχτούν ότι υπάρχουν μόνο για να δουλεύουν. Σίγουρα, θεωρητικά τις περισσότερες φορές, εργάζεται κάποιος μόνο 35 ή 40 ώρες την εβδομάδα, όταν πριν έναν αιώνα το αντίστοιχο μέγεθος έφτανε στις πάνω από 57 ώρες. Οι ρυθμοί όμως και οι απαιτήσεις είναι ασύγκριτες και μεταφέρονται στην προσωπική και κοινωνική ζωή. Η ένταση που έχει δημιουργηθεί στο μεταξύ δεν αφήνει πολλά περιθώρια για τη δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου που έχει μείνει. Έτσι τα κενά διαστήματα γεμίζουν με την επίπλαστη δυνατότητα επιλογής από ένα φάσμα διάφορων περιττών αναγκών και αμφίβολων πρέπει, στα οποία τελικά απλώς εκτονώνεται η ενέργεια της κεκτημένης ταχύτητας. Έρευνες δείχνουν ότι διαρκώς διευρυνόμενες ομάδες στις πραγματικά αναπτυγμένες χώρες θέτουν ως στόχους την αποδόμηση του άγχους και την εσωτερική γαλήνη, δίνοντας έτσι προτεραιότητα στην άνεση της προσωπικής ζωής και της οικογενειακής ηρεμίας. Ποιο νόημα έχουν οι δεκάδες ή οι εκατοντάδες των φίλων στα κοινωνικά δίκτυα, αν δεν σου μένει διάθεση να μιλήσεις με κάποιον ή αν δεν προλαβαίνεις να μιλήσεις με κάποιον και ζωντανά; Πολλοί επιλέγουν πλέον το downshifting στην εργασία τους και το slowdown στη ζωή τους, αντιλαμβανόμενοι ότι η διαρκής πίεση θα τους διαλύσει ψυχικά και κοινωνικά. Οι μεσσιανικές οικονομικές αντιλήψεις - τρέξε τώρα, θα απολαύσεις αργότερα - έχουν περιορισμένη απήχηση στις σύγχρονες κοσμικές κοινωνίες, που διερωτώνται για το αν και πότε έρχεται αυτό το 'μετά' όλο και περισσότερο. Το επίκαιρο σύνθημα είναι : ‘επιτυχία είναι η ευτυχία’ κι αυτή απαιτεί λιγότερα απ' ότι μας έχουν κάνει να πιστεύουμε, αλλά ουσιαστικά, που σίγουρα δεν είναι μόνο υλικά.