Η ευρωπαϊκή περιφέρεια, σχεδόν στο σύνολό της, πιέζει το ευρωπαϊκό κέντρο, κυρίως τη Γερμανία, αναζητώντας ταυτόχρονα την εγγύτητα της Ρωσίας του προέδρου Vladimir Putin. Η επικράτηση του πράσινου Van der Bellen στην Αυστρία των 8,5 εκατομμυρίων κατοίκων δεν επηρεάζει τη γενικότερη τάση της αμφισβήτησης. Τα θεμέλια τρίζουν. Οι πολίτες δεν αισθάνονται ότι είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση των περιθωρίων κέρδους του μεγάλου κεφαλαίου και πολύ περισσότερο να πληρώσουν γι’ αυτά. Έτσι για τους πολιτικούς εκπροσώπους των απογοητευμένων της Ευρώπης η προσέγγιση με τη Ρωσία, σε μια πρώτη φάση τουλάχιστον, είναι υπερκαθορισμένη1. Όσοι κατανοούν έστω και στοιχειωδώς τις ιστορικές αρχές γνωρίζουν ότι ποτέ οι ιδεολογικές διαφορές δεν εμπόδισαν τη σύμπραξη πολιτικά ετερόκλητων κρατών. Το Σύμφωνο Molotov-Ribbentrop της 23ης Αυγούστου 1939 μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Ναζιστικής Γερμανίας αποτελεί το κορυφαίο παράδειγμα της πραγματιστικής προσέγγισης στην εξωτερική πολιτική και είχε προκαλέσει έκπληξη και δυσφορία τόσο στους αφελείς διπλωμάτες της εποχής εκείνης, όσο προκαλεί και στους ψευδεπίγραφους και κουτοπόνηρους λογογράφους2 των ημερών μας. Άλλωστε και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ύπαρξη του αντίπαλου δέους της Σοβιετικής Ένωσης και η ανάγκη περιορισμού της επιρροής της στη Δυτική Ευρώπη προλείαναν το έδαφος, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την οικονομική ανέλιξη των μεσαίων τάξεων.
Η ενδογενής αυτή τάση θα ενισχυθεί από την επίδραση που αναμένεται να έχει η εκλογή του Donald Trump στο ύπατο αξίωμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι επιπτώσεις από την επικείμενη αλλαγή είναι ήδη εμφανείς στον χώρο του Ειρηνικού. Ήδη την ημέρα της ορκωμοσίας θα αποδεσμεύσω τη χώρα μου από την TPP. Αυτή θα είναι η πρώτη πράξη εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής είχε δηλώσει ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος, αιτιολογώντας στη συνέχεια τη σκέψη του με το επιχείρημα ότι: Η Συμφωνία κοστίζει θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ. 
Με τη δημιουργία της Trans-Pacific Partnership, της εμπορικής συμφωνίας που περιλάμβανε 12 χώρες και είχε υπογραφεί μόλις τον Φεβρουάριο του 2016, η διακυβέρνηση του Προέδρου Barack Obama επικέντρωνε στην ενδυνάμωση της θέσης της Αμερικής στο χώρο του Ειρηνικού και της Νοτιοανατολικής Ασίας συνδυάζοντας φανερά οικονομικά και συγκαλυμμένα στρατιωτικά μέσα για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου. Οι υψηλόβαθμοι πολιτικοί και στρατιωτικοί στην Washington, που είχαν εργαστεί για χρόνια στο αντικείμενο, αναστατώθηκαν, οι ηγεσίες των χωρών της Ασίας και του Ειρηνικού διαπιστώνουν ότι εγκαταλείπονται, ο Guardian σχολιάζοντας την απόφαση του D Trump έγραφε ότι πρόκειται για στρατηγική συνθηκολόγηση της Αμερικής έναντι της Κίνας. Ακόμη και στενοί σύμμαχοι της Αμερικής, όπως ο Πρωθυπουργός της Σιγκαπούρης Lee Hsien Loong, δήλωναν μελαγχολικά ότι υπάρχουν κι άλλοι δρόμοι στην Ασία που οδηγούν στο ελεύθερο εμπόριο. Ο ομόλογός του στη Νέα Ζηλανδία John Key υπήρξε σαφέστερος: Αν δεν βρίσκονται εδώ οι ΗΠΑ, θα πρέπει να καλύψει κάποιος άλλος το κενό. Κι αυτός θα είναι η Κίνα. Ο Peter Navarro, σύμβουλος του Προέδρου, αποκάλυπτε στο Foreign Policy τις παραμονές των εκλογών ότι ο D Trump θα ακολουθήσει στην εξωτερική πολιτική το δόγμα Peace Through Strength (Ειρήνη μέσω Δύναμης) της δεκαετίας του 1980 που εφάρμοζε ο Ronald Reagan. Μέμφονταν παράλληλα τους σχεδιασμούς του B Obama στον Ειρηνικό υποστηρίζοντας ότι τις μεγαλειώδεις ρητορείες ακολούθησαν ασθενείς δράσεις και οδήγησαν σε περισσότερη παρά σε λιγότερη επιθετικότητα και αστάθεια στην περιοχή.
Η πρόθεση του επόμενου Αμερικανού Προέδρου να αναγνωρίσει εμμέσως ηγετική θέση στην Κίνα σε περιοχές του Ειρηνικού, της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Ωκεανίας έρχεται σχετικά πρόωρα. Παρόλα αυτά δεν αιφνιδίασε την κινεζική διοίκηση, η οποία προέβλεπε την εξέλιξη, τοποθετώντας την ωστόσο σ’ ένα πιο μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Στην Ιστορία του Κόσμου έχει καταγράφει η μετακίνηση των οικουμενικών αυτοκρατοριών προς τα δυτικά: Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Βρετανοί. Σήμερα οι Αμερικανοί. Αύριο οι Κινέζοι. Έχοντας ξεπεράσει τις ΗΠΑ ως εμπορική δύναμη εδώ και τρία χρόνια, υστερώντας όμως από πλευράς πολιτικής επιρροής, οικονομικού δυναμισμού και ακόμη περισσότερο από απόψεως στρατιωτικής ισχύος εργάζεται μεθοδικά στοχεύοντας στην κάλυψη της διαφοράς. Όσον αφορά τον αμυντικό της εκσυγχρονισμό οι ανάγκες της Κίνας, της τρίτης στρατιωτικής δύναμης του πλανήτη, την οδηγούν σε σύσφιξη των σχέσεων της με τη Ρωσία, τη δεύτερη στρατιωτική δύναμη. Μετά τη θηριώδη μεταξύ τους ενεργειακή συμφωνία του 2014, αξίας 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων, πρόσφατα συμφωνήθηκε η εκτεταμένη εισαγωγή προηγμένων οπλικών συστημάτων. Το Σεπτέμβριο μάλιστα έλαβαν χώρα κοινές ναυτικές ασκήσεις στη θάλασσα της Νότιας Κίνας και πολεμικά πλοία της Ρωσίας επέστρεψαν στη βάση Cam Rahn Bay του Βιετνάμ, όπου ναυλοχούσαν την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Με έναν όγκο εμπορικών συναλλαγών πάνω από τα 4.000 δισεκατομμύρια δολάρια, τον οποίο η Κίνα πέτυχε αξιοποιώντας ακριβώς τις ευκαιρίες της παγκοσμιοποίησης, εξαρτάται μεν από τις αγορές, ωστόσο διαθέτει πλέον ικανά συναλλαγματικά αποθέματα ακόμη και για έναν εμπορικό πόλεμο. Έτσι στη συνάντηση της ομάδας των χωρών APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) στη Lima του Περού πριν δύο εβδομάδες τα βλέμματα των ηγετών στράφηκαν στο πρόσωπο του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping. Η κινεζική ηγεσία παρουσίασε την μέχρι τώρα πρόοδο της πρωτοβουλίας της για τη δημιουργία της σύμπραξης των χωρών της ομάδας RCEP, οι οποίες είχαν αρχίσει το Νοέμβριο του 2012 και προβλέπεται να ολοκληρωθούν περί τα τέλη του 2017. Η γιγαντιαίων διαστάσεων Regional Comprehensive Economic Partnership περιλαμβάνει με τα μέχρι τώρα μέλη της ήδη το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 3,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους, και με τα 21,4 τρισεκατομμύρια δολάρια των οικονομικών επιδόσεών της παράγει ετησίως περίπου το 30% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος. 
Αντίστοιχα η Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (NAFTA) αντιπροσωπεύει το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγοντας το 21% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος και η Ευρωπαϊκή Ένωση με το 7% του πληθυσμού της γης παράγει το 19% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος. Όπως ήταν αναμενόμενο οι προαναφερθέντες απογοητευμένοι επικεφαλής των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού ανταποκρίθηκαν θετικά σε πρώτη φάση στην πρόσκληση του Προέδρου Xi Jinping. Ακόμη και ο Πρωθυπουργός της Ιαπωνίας Shinzo Abe, ο οποίος συνήθως κρατάει αποστάσεις από την κινεζική ηγεσία, επιστρέφοντας από την επίσκεψη του στον εκλεγέντα Αμερικανό Πρόεδρο, αναζήτησε την επαφή με τον Xi Jinping.
Ο Ding Yifan του Institute of World Development, του σημαντικότερου Think Tank της χώρας και σύμβουλος σε θέματα στρατηγικής της κινεζικής κυβέρνησης, αναφέρεται με συγκατάβαση στους λεκτικούς λεονταρισμούς και στα συγκαλυμμένα άγχη του Peter Navarro. Ο Ding Yifan υποστηρίζει ότι πρόκειται για αυταπάτη, αν πιστεύεται ότι η Αμερική σήμερα μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της εξωτερικής της πολιτικής με τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τότε τα 900 δισεκατομμύρια του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ αντιστοιχούσαν στο 32% του ΑΕΠ της χώρας. Οι σημερινές οφειλές των σχεδόν 20 τρισεκατομμυρίων αντιστοιχούν στο 105%. Η Αμερική δεν μπορεί να ανταπεξέλθει πλέον στο κόστος μιας πολιτικής, παρόμοιας με εκείνην της εποχής του Προέδρου R Reagan. Μ’ άλλα λόγια η σημερινή Αμερική δεν είναι σε θέση να καθυποτάξει οικονομικά την Κίνα, παρασύροντάς την σ’ έναν εξοπλιστικό ανταγωνισμό, όπως κατόρθωσε να κάνει στη δεκαετία του 1980 με την τότε Σοβιετική Ένωση. Τις εξαγγελίες του P Navarro ότι ως Πρόεδρος ο D Trump θα αυξήσει τον αριθμό των πολεμικών πλοίων από τα 274 που είναι σήμερα, και είναι λιγότερα από ότι στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στα 350 με ανάλογες παραγγελίες στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία, ότι θα ενισχύσει το προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων, που σήμερα υστερεί έναντι του αντίστοιχου αριθμού που μπορούσε να παρατάξει στην έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ότι τα αεροσκάφη της πολεμικής αεροπορίας είναι πεπαλαιωμένα, ότι οι Κινέζοι διαθέτουν σήμερα στον Ειρηνικό περισσότερα υποβρύχια από τους Αμερικάνους, ο Ding Yifan τις αντιπαρέρχεται. Αναγνωρίζει όμως ότι νέος Αμερικανός Πρόεδρος θα είναι αντισυμβατικός και υπενθυμίζει ότι η Κίνα τα πήγαινε καλά με τον Πρόεδρο Ronald Reagan.
Αποδεικνύεται ότι η παγκοσμιοποίηση δεν χαρίζεται ούτε στους εμπνευστές της. Απελευθέρωσαν δυνάμεις που τώρα τους εκδικούνται. Κατά μια έννοια επιβεβαιώνεται η άποψη του Adam Smith, του θεμελιωτή του οικονομικού φιλελευθερισμού, ο οποίος υποστήριζε ότι κάθε άτομο επιδιώκει μόνο τη δική του ασφάλεια, το δικό του κέρδος… και καθοδηγούμενο από ένα αόρατο χέρι επιδιώκει ένα στόχο που δεν αποτελούσε μέρος των προθέσεών του3. Από την άλλη μεριά ο αφορισμός που αποδίδεται στον Αρχηγό της Οκτωβριανής Επανάστασης Lenin, είναι εν προκειμένω πιο λακωνικός και σαφής: οι καπιταλιστές θα μας πουλήσουν ακόμη και το σχοινί με το οποίο θα τους κρεμάσουμε.
Παραπομπές:
1.Υπερκαθορισμός: Ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο προκαλείται ένα αποτέλεσμα από περισσότερες της μίας και ανεξάρτητες μεταξύ τους αιτίες, οι οποίες συνυπάρχουν. Η λέξη προέρχεται από τον γερμανικό όρο Überdeterminierung και αποτελεί κεφαλαιώδη έννοια στη θεωρία του θεμελιωτή της Ψυχανάλυσης Sigmund Freud. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ευρέως και στην πολιτική ανάλυση ιδίως από τον Γάλλο φιλόσοφο Louis Althusser, ο οποίος άσκησε σημαντική επιρροή στη μαρξιστική σκέψη του 20ου αιώνα. Σύμφωνα μ’ αυτόν υπερκαθορισμένα χαρακτηρίζονται τα ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία που δεν προκύπτουν από απλές αιτίες και δεν επιδέχονται προφανείς ερμηνείες, αλλά έχοντας διάφορες προελεύσεις αλληλοεπιδρούν προκαλώντας ένα υπερκαθορισμένο γεγονός, όπως είναι η επανάσταση.
2. Λογογράφος: Κυριολεκτικά αναφέρεται στους πρώτους Έλληνες πεζογράφους της αρχαιότητας και ιδιαίτερα για τους ιστορικούς συγγραφείς ως τον Ηρόδοτο. Επίσης χαρακτηρίζει απαξιωτικά τους αυτοαποκαλούμενους ιστορικούς που, προσποιούμενοι τους συγγραφείς, προπαγανδίζουν με σκοπό την κολακεία των εντολέων τους και στόχο την παραχάραξη των γεγονότων. Η εν λόγω συνομοταξία ευδοκιμεί ιδιαίτερα στη γη που ανθεί η φαιδρά πορτοκαλέα.
3. Adam Smith: An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Book IV, Chapter ΙΙ. Every individual necessarily labours to render the annual revenue of the society as great as he can. He generally, indeed, neither intends to promote the public interest, nor knows how much he is promoting it. By preferring the support of domestic to that of foreign industry, he intends only his own security; and by directing that industry in such a manner as its produce may be of the greatest value, he intends only his own gain; and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention.Nor is it always the worse for the society that it was not part of it. By pursuing his own interest, he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it.
(Κάθε άτομο αναγκαστικά εργάζεται για να καταστήσει τα ετήσια έσοδα της κοινωνίας όσο περισσότερα μπορεί. Γενικά δεν επιδιώκει να προωθήσει το κοινό συμφέρον, ούτε γνωρίζει πόσο πολύ το προάγει. Προτιμώντας την υποστήριξη της δικής του εργατικότητας παρά της ξένης, επιδιώκει μονάχα την δική του ασφάλεια και κατευθύνοντας αυτή την εργατικότητα κατά τέτοιο τρόπο ώστε το προϊόν της να έχει την μεγαλύτερη δυνατή αξία, επιδιώκει μονάχα το δικό του συμφέρον, και σε αυτήν όπως και άλλες περιπτώσεις, καθοδηγούμενος από ένα αόρατο χέρι επιδιώκει έναν σκοπό που δεν αποτελούσε μέρος των προθέσεων του. Επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον συχνά προωθεί αυτό της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι όταν πραγματικά επιδιώκει να το προωθήσει.)