Στη διάρκεια της εξοντωτικής πορείας η γιαγιά Ελένη είχε εμπιστευτεί το πρώτο παιδί της στον Ερυθρό Σταυρό για να το προστατέψει απ' τις κακουχίες. Το αναζητούσε μέχρι και το 1973 που πέθανε. Δεν το ξαναβρήκε ποτέ. Αργότερα τους μετέφεραν και τους εγκατέστησαν στο Χαλέπι (Aleppo) στη Συρία. Τη Βέροια των ελληνιστικών χρόνων.

Το 1924 έφτασαν στην Ελλάδα. Από αυτήν κυρίως έμαθα τα τουρκικά. Άκουγα τις ιστορίες που διηγούνταν, όταν τα βράδια έπεφταν νωρίς. Τότε οι νύχτες, που γίνονταν πιο μακριές και μαγικές χωρίς ηλεκτρικό, κοίμιζαν τη βασανιστική ανέχεια και ξυπνούσαν τη νοσταλγική αναπόληση.

Ο πατέρας μου την παρατηρούσε στα τουρκικά, επειδή μου μιλούσε τουρκικά. Εκείνη, στα τουρκικά πάντα, του απαντούσε να μην ντρέπεται και να μην φοβάται για την καταγωγή του.

Όσοι προέρχονταν από τις επαρχίες του δυτικού Πόντου, αυτοί που περιφρονητικά αποκαλούνταν τουρκόφωνοι, ακόμη κι εμείς της δεύτερης γενιάς, είμασταν δύο φορές πρόσφυγες. Εξαιτίας της γλώσσας και των επωνύμων τους, εκτός από ανεπιθύμητοι, θεωρούνταν και αμφιβόλου ελληνικότητας³. Σε αντίθεση με άλλους συγγενείς, εκτός από τη χρήση της γλώσσας, επέμεναν και διατήρησαν το επώνυμό τους με την τουρκική κατάληξη.

Ζώντας μαζί τους κατάλαβα ότι οι πατριωτικές προσδοκίες τους δεν ήταν παρά ένα είδος βαθιάς συμπόνοιας γι αυτό που τους έμαθαν να νομίζουν ότι θα έπρεπε να είναι η χώρα τους.

Παραπομπές:

1. Ο Αλεβισμός (ή Αλεβιτισμός) έχει ορισμένες ομοιότητες με το σιιτικό Ισλάμ, αλλά θεωρείται μία ανεξάρτητη μουσουλμανική θρησκεία. Βασικά χαρακτηριστικά του Αλεβισμού είναι: Η αγάπη και ο σεβασμός για όλους τους ανθρώπους. Η ανεκτικότητα απέναντι σε άλλες θρησκείες κι εθνικές ομάδες. Ο σεβασμός για τους εργαζόμενους. Η ισότητα ανδρών και γυναικών.

2. Hıdırellez ή Hıdrellez. Από τα ονόματα των προφητών Al-Khidr και Elijah. Εκείνη τη νύχτα οι μουσουλμάνοι τιμούσαν τη συνάντηση των δύο Προφητών σύμφωνα με το γρηγοριανό ημερολόγιο. Οι χριστιανοί τη μνήμη του Αγίου Γεωργίου σύμφωνα με το ιουλιανό. Ωστόσο εκείνο που γιόρταζαν και οι δύο κοινότητες, με ευδιάκριτους παγανιστικούς συμβολισμούς στο τελετουργικό, ήταν ο ερχομός της άνοιξης.

3. Σ’ ένα ταξίδι στην Προύσα το 2016 συνάντησα απογόνους των βαλαάδων ή βαλαχάδων. Αυτοί ήταν εξισλαμισμένοι κάτοικοι, με καταγωγή από την περιοχή της Κοζάνης, που μιλούσαν ακόμη την τοπική ελληνική διάλεκτο. Διηγούνταν ότι οι εντόπιοι Τούρκοι τους αντιμετώπιζαν με την ίδια επιφυλακτικότητα, ίσως και απαξία, όπως οι αυτόχθονες Έλληνες εμάς τους πρόσφυγες. Τους έλεγαν: δεν είστε Τούρκοι, είστε απλώς μουσουλμάνοι. Όπως έμας μας χαρακτήριζαν, και κάποιες φορές μας χαρακτηρίζουν ακόμη, ως τουρκόσπορους, θεωρώντας το υποτιμητική βρισιά, αυτούς τους χαρακτήριζαν με το αντίστοιχο δικό τους: yunan tohumu (ελληνόσπορος) που θεωρείται επίσης άκρως προσβλητικό.