Στα βορειοδυτικά της βραζιλιάνικης επαρχίας Maranhão η νεαρή Jakarewyi της φυλής Awá αργοσβήνει στην αιώρα. Ο οργανισμός της δεν αντέχει στους ιούς που συνόδευαν τα δώρα, μερικά κομμάτια ύφασμα και κάποια σκεύη, που τη δελέασαν για να έρθει σε επαφή με τον πολιτισμό. Ο οργανισμός της δεν ανταποκρίνεται ούτε στη θεραπεία, που της προσφέρει ο πολιτισμός. Η περίπτωσή της θα καθυστερήσει τον αυτόκλητο εκπολιτισμό της φυλής της. Υπολογίζεται ότι στις απάτητες περιοχές του Αμαζονίου, της Νέας Γουινέας και των τροπικών αφρικανικών δασών διαβιούν περίπου εκατό φυλές ιθαγενών, που αποφεύγουν συστηματικά τις επαφές μ’ αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως πολιτισμό. Οι περιορισμένες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής αυτών των ανθρώπων, από κάποιες ακροθιγείς επαφές και μερικές αεροφωτογραφίες, αποκαλύπτουν συνθήκες ζωής της λίθινης εποχής. Μιας εποχής δηλαδή που η πιο πρόσφατη από τις τρείς περιόδους της, η νεολιθική, τελειώνει συμβατικά το 3.300 π.Χ. Φυλές των λίγων εκατοντάδων ατόμων η κάθε μία, με εξωτικά ονόματα όπως Hi-Merima, Apiaka, Isconahua και Awá, που τρομοκρατημένοι από περιπτώσεις όπως της Jakarewyi αποσύρονται όλο και πιο βαθιά μέσα στη ζούγκλα. Ζώντας χιλιάδες χρόνια ως κυνηγοί και συλλέκτες διαισθάνονται τις απειλές από τις επιθέσεις φιλίας των σύγχρονων ιεραποστόλων της ανάπτυξης. Ο ανθρωπολόγος Robert Walker του Πανεπιστημίου του Missouri και ο εθνολόγος Kim Hill του Πανεπιστημίου της Arizona επιχειρηματολογούν με ζήλο στο επιστημονικό περιοδικό Science για τη σωτηρία αυτών των ομάδων: Πρέπει επειγόντως να αποκτήσουμε επαφές μ’ αυτές τις φυλές, ώστε να μην εξαφανιστούν. Στον αντίποδα ο Stephen Corry, διευθυντής της ανθρωπιστικής οργάνωσης Survival International υποστηρίζει το ακριβώς αντίθετο. Εκτιμά τις απόψεις των αυτόκλητων σωτήρων, ως ύπουλες, παραπλανητικές και επικίνδυνες: Οι εν λόγω κύριοι εξυπηρετούν εκείνους που επιθυμούν την άνετη πρόσβαση στην περιοχή για να επενδύσουν στην εκμετάλλευση των πρώτων υλών του Αμαζονίου. Η συγκεκριμένη αντιπαράθεση είναι ένα από τα πρόσφατα επεισόδια μιας διένεξης που κρατάει αιώνες. Όταν στις 12 Οκτωβρίου 1492 ο Χριστόφορος Κολόμβος και η συνοδεία του αποβιβάστηκε στο Σαν Σαλβαντόρ στις Μπαχάμες η φιλειρηνική φυλή των Taino που αριθμούσε περίπου 60 χιλ ανθρώπους κατέθεσε τα όπλα και υποδέχτηκε τους επισκέπτες προσφέροντας δώρα, παραδείσια πουλιά και πολύχρωμα υφάσματα. Η φιλόξενη διάθεση της ευγενικής φυλής απεδείχθη μοιραία. Λίγες δεκαετίες αργότερα είχαν απομείνει λίγα άτομα στη ζωή. Το ανοσοποιητικό σύστημα των ιθαγενών δεν άντεξε τους ιούς που μετέφεραν οι Conquistadores. Το 1519 ο Hernán Cortés έφτασε στην Tenochtitlan, την πρωτεύουσα των Αζτέκων. Η ομάδα εκτός της αυτόκλητης εκπολιτιστικής πρόθεσης και της ορατής απειλής των όπλων, έφερε και μια αόρατη απειλή: τον ιό της ευλογιάς. Περίπου ο μισός πληθυσμός αφανίστηκε απ΄ την αρρώστια. Οι υπόλοιποι στάλθηκαν να εκπολιτιστούν από τον Δημιουργό τους. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε πολλές φορές. Οι ιθαγενείς είτε εξοντώνονταν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είτε αποικιοποιούνταν σε ανταπόδοση των προνομίων του πολιτισμού που πλέον απολάμβαναν. Όπως στον ύστερο 19ο αιώνα, όταν ανακαλύφθηκε η χρησιμότητα του caoutchouc, που υπήρχε σε αφθονία στις περιοχές του Αμαζονίου. Τα θύματα για την εξαγωγή του υπολογίζονται σε περίπου 250 χιλιάδες ιθαγενείς του Περού και της Βραζιλίας. Οι προνοητικότεροι από αυτούς αρνήθηκαν τα αμφίβολα δώρα κι όταν κινδύνευσαν να υπερφαλαγγιστούν, αποτραβήχτηκαν σε δύσβατα και απροσπέλαστες περιοχές της ζούγκλας για να επιζήσουν. Κάποιες από αυτές τις φυλές αντιδρούν πλέον εχθρικά στις επαφές ακόμη και με τους ιθαγενείς που τάχα εκπολιτίστηκαν. Οι Mashco Piro και οι Xinane στη μεθόριο Περού-Βραζιλίας είναι κάποιες τέτοιες περιπτώσεις. Με ακόντια, τόξα και εγχειρίδια, χωρίς μεταλλικές αιχμές στην πλειονότητά τους, αιφνιδιάζουν τους εισβολείς που επιμένουν να φτάσουν στα Malocas τους. Δηλαδή στα ξέφωτα, όπου σχεδόν γυμνοί έχουν εντοπιστεί απλώς να ακολουθούν τους ρυθμούς και τις τελετουργίες τους, σε αρμονία με το περιβάλλον τους και σε ειρήνη μεταξύ τους. Αρκετοί παράνομοι υλοτόμοι, λαθρέμποροι ναρκωτικών και ριψοκίνδυνοι desperados, άρτια εξοπλισμένοι και εκπαιδευμένοι, δοκίμασαν στο πετσί τους την αποτελεσματικότητα των πρωτόγονων όπλων και την αποφασιστικότητα αυτών των frontiersman. Ο ανθρωπολόγος Robert Walker συνεχίζει να επιμένει στην ορθότητα της αποστολής του εκτιμώντας τις αντιδράσεις τους ως αποτέλεσμα αιφνιδιασμού. ‘Δεν στερούνται, αλλά δεν ζουν και σε ευημερούσες και αναπτυσσόμενες κοινότητες. Αμφιβάλλω αν μακροπρόθεσμα επιβιώσουν με τις επιλογές τους’ υποστηρίζει και προτείνει ‘Πρέπει να τους προσεγγίσουμε με ομάδες ανθρωπολόγων και γιατρών, αν θέλουμε να τους σώσουμε’. Έτσι συνεχίζει να τους δελεάζει κρεμώντας εργαλεία, σκεύη και υφάσματα στα όρια των εκπολιτισμένων κοινοτήτων. Οι μονομανείς και φανατικές αντιλήψεις του εν λόγω χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα αφελείς από τον Jonathan Mazower της οργάνωσης Survival International. Ο ίδιος έζησε τον εξανδραποδισμό του περιορισμένου αριθμού των μελών της φυλής Nukak, που επέζησαν ύστερα από την απόφασή τους να επιτρέψουν σε παραγωγούς kóka να αξιοποιήσουν την περιοχή τους. Σε διάστημα τριών ετών χάθηκαν σχεδόν τα μισά άτομα της φυλής, κυρίως από γρίπη, ευλογιά και φυματίωση. Κι αυτό παρά την επαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που τους παρέχονταν. Σχεδόν στο σύνολό τους οι εκβιασμένες επαφές καταλήγουν έστω και σε αθέλητες γενοκτονίες. Οφείλουμε να σεβαστούμε την επιθυμία τους να αποφεύγουν τις επαφές τους μ’ εμάς. Η κυβέρνηση του Περού αποφάσισε να οριοθετήσει μια έκταση 3 εκ εκταρίων (1 εκτάριο=10 στρέμματα) εντός της οποίας οι φυλές θα μπορούν να διαβιούν ανενόχλητες. Κάτι παρόμοιο εφαρμόζει και η κυβέρνηση της Βραζιλίας. Βέβαια αδυνατούν να διαφυλάξουν επαρκώς τις περιοχές από διάφορους εισβολείς. Στη Δυτική Παπούα του συμπλέγματος της Ινδονησίας, στα βόρεια του νησιού Sentinel οι ιθαγενείς δεν επαφίονται ούτε στις πομπώδεις εξαγγελίες κυβερνήσεων, ούτε στον αλτρουιστικό ζήλο εκπολιτιστικών αποστολών. Απόμακροι κι αγέρωχοι αρνήθηκαν ακόμη και την υποστήριξη που τους προσφέρθηκε μετά το φονικό tsunami του 2004. Οι αυτοαποκαλούμενοι ειδικοί συνεχίζουν να διερωτώνται για το πώς επέζησαν, παραβλέποντας ότι συνεχίζουν να το κάνουν εδώ και 55 χιλ χρόνια, όπως υπολογίζεται. Τα περίπου 200 κατ' εκτίμηση μέλη της φυλής προστατεύουν ανυποχώρητα και αποτελεσματικά την απομόνωσή τους. Τα τελευταία θύματά τους υπήρξαν αλιείς, που υποτίθεται ότι από παραδρομή ψάρευαν στην περιοχή τους. Παρόμοιες συνθήκες επικρατούν και στις απομονωμένες φυλές της Αφρικής. Ο ελάχιστα γνωστός στη χώρα μας Νιγηριανός συγγραφέας Ben Okri περιγράφοντας στο έργο του ‘Ο Αδηφάγος Δρόμος’ τις συνθήκες ζωής και τις αντιλήψεις των ιθαγενών σημειώνει: Σε κείνη τη χώρα ζουν ψυχές κι αγέννητα μωρά. Κανείς από εκεί δεν θέλει να επιστρέψει σ’ αυτόν τον κόσμο. Γι’ αυτό κλαίνε όταν γεννιούνται. Θρηνούν για τον ανείπωτο πόνο, τη χαμένη αγάπη και την εκπληκτική αδιαφορία των ανθρώπων, που όλοι τους γεννιούνται τυφλοί και λίγοι μαθαίνουν κάποτε να βλέπουν. Κάποιος άλλος συγγραφέας, (ο Ισραηλινός Amos Oz, Η τέλεια γαλήνη) αναφέρεται σε κάποια φυλή του Tšād, που τις ξάστερες νύχτες με πανσέληνο οι άνθρωποί της τοποθετούν λεκάνες με νερό για να κρατήσουν το φως του Φεγγαριού. Μετά τη δύση του Φεγγαριού το νερό αποθηκεύεται και, όταν παραστεί ανάγκη, χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς. Θέλω να πιστεύω ότι οι συγγενείς της Jakarewyi γνωρίζουν τέτοιες πρακτικές για να τη βοηθήσουν. Εσκεμμένα αποφεύγω τους συνειρμούς με την περίπτωση της χώρας μας και την επίθεση της δημοκρατικής φιλίας που δέχεται από τους προοδευμένους ηγέτες των Θεσμών.
