Σε μια πρόσφατη έκδοσή του1 ο βρετανικός The Economist υποστήριζε ότι οι σχέσεις της Αμερικής με τη Ρωσία, οι οποίες κάποτε αντικατόπτριζαν την ισχύ τους, τώρα έχουν γίνει ο καθρέφτης της μεγάλης αδυναμίας τους. Αυτός ο καθρέφτης ακούει στο όνομα του Αμερικανού Προέδρου, μετά το war by agreement, όπως χαρακτηρίστηκε η τελευταία αμερικανική επέμβαση στη Συρία απο το ρωσικό περιοδικό Kommersant, και κυρίως μετά τη συνάντηση των δύο Προέδρων στο Ελσίνκι.
Πρώτα μια παρέκβαση όσον αφορά την επιλεκτικότητα της οργής. Θυμίζω ότι όταν στα τέλη της φετινής άνοιξης ο D Trump, σύμφωνα με τις προεκλογικές του εξαγγελίες και με την αγαστή σύμπραξη των Δημοκρατικών, εισηγούνταν την ψήφιση του νόμου S. 2155 (Economic Growth, Regulatory Relief and Consumer Protection) που διευκολύνει τις 25 από τις 38 μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ να αποφύγουν τους αυστηρούς ελέγχους του νόμου Dodd-Frank του 2010, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση, σχεδόν κανείς δεν ενοχλήθηκε και ελάχιστοι ασχολήθηκαν με το θέμα.2
Σχετικά με την διπλωματική μνήμη να θυμίσω ότι η διεθνής τάξη καταλύεται όχι τόσο από τη στρατιωτική ήττα ή την ανισορροπία των διαθέσιμων δυνάμεων -αν και συχνά αυτό ακολουθεί- όσο από την αδυναμία κατανόησης της φύσης και της έκτασης της πρόκλησης που καλείται να αντιμετωπίσει. Σε άλλες περιπτώσεις μια αναδυόμενη δύναμη απορρίπτει το ρόλο που της αποδίδει ένα σύστημα στο σχεδιασμό του οποίου η ίδια δεν είχε λόγο, οι δε εδραιωμένες δυνάμεις αδυνατούν να αναπροσαρμόσουν την ισορροπία του συστήματος ώστε να ενσωματώσει την άνοδο αυτής της χώρας3. Σήμερα βρισκόμαστε στην περίπτωση όπου η αναδυόμενη δύναμη που προκαλεί το κύριο άγχος στους δυτικούς είναι η Ρωσία του W Putin. Κι αυτό επειδή μέχρι τώρα η Κίνα διεισδύει ειρηνικά, πληρώνει και εξαγοράζει, δηλαδή χρησιμοποιεί τη μοναδική γλώσσα που καταλαβαίνει η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών, και σε αντίθεση με τις υπερδυνάμεις του παρελθόντος δεν επιδιώκει την ανάδειξη και εγκατάσταση ιδεολογικά φιλικών προς αυτήν παρατάξεων στις χώρες που προσεγγίζει.
Και όσον αφορά την επιλεκτικά βραχεία ιστορική μνήμη των δυτικών πάλι, θα θυμίσω το καθόλου μακρινό 1996. Και φυσικά χωρίς συμψηφιστική διάθεση, που δεν θα ήταν απαραίτητα λανθασμένη, αλλά περισσότερο σαν μια ακόμη επιβεβαίωση του Θουκυδίδη4.
Πριν τις εκλογές του 1996 η κατάσταση του Μπόρις Γιέλτσιν ήταν σχεδόν απελπιστική. Ο ίδιος ταλαιπωρούνταν από καρδιολογικά προβλήματα και το κόμμα του είχε καταβαραθρωθεί στην τέταρτη θέση των δημοσκοπήσεων· τα ποσοστά του κυμαίνονταν από 3% έως 5%. Μακράν πρώτος, με το 20% στις προτιμήσεις των πολιτών, βρισκόταν ο Γκενάντι Ζιουγκάνοφ, υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο ρωσικός λαός, βιώνοντας τις συνέπειες της καταλήστευσης της χώρας του, αντιλαμβανόταν τι συνέβαινε5. Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός τον Ιανουάριο εκείνης της χρονιάς τα διάφορα προεδρεία και οι επικεφαλής των ποικίλων ομάδων ενδιαφερόντουσαν και συζητούσαν με τον πιθανό επόμενο Πρόεδρο της Ρωσίας, αν και οι κομμουνιστές δεν αποτελούσαν την πρώτη επιλογή στους κύκλους του μεγάλου κεφαλαίου. Πέραν των αναδυόμενων αστέρων της τάξης των κερδοσκόπων, όπως των Μιχαήλ Χανταρκόφσκι, Βλαντίμιρ Ποτάνιν, Μιχαήλ Φρίντμαν, Βλαντίμιρ Γκουσίνσκι, που είχαν κινητοποιηθεί με πρωτοβουλία του Μπόρις Μπερεζόφσκι, ο οποίος επέσειε τον κίνδυνο λέγοντας ότι οι κομμουνιστές θα μας κρεμάσουν απ’ τους φανοστάτες, και επισήμαινε ότι ο Γκενάντι Ζιουγκάνοφ θα ακύρωνε τις ιδιωτικοποιήσεις, ούτε και οι ηγέτες της Δύσης έμειναν αδρανείς μπροστά στον κίνδυνο να απωλέσουν το τρόπαιό τους, που δεν ήταν άλλο από την υποταγμένη Ρωσία. Με προεξάρχοντες τους Μπιλ Κλίντον και Χέλμουτ Κολ, ενορχήστρωσαν την εκστρατεία Rescuing Boris, όπως ονόμασε τις ενέργειές τους το περιοδικό Time. Με την έναρξη της προεκλογικής περιόδου το ΔΝΤ ανακοίνωνε ότι η Ρωσία θα μπορούσε να υπολογίζει σε επιπλέον δάνεια δισεκατομμυρίων. Πλήθη κυρίως Αμερικανών ειδικών στις εκλογικές αναμετρήσεις κατέκλεισαν τη Μόσχα, μεθοδεύοντας την πολιτική ανάταξη του εκλεκτού της Δύσης. Το περιοδικό New Yorker και η εφημερίδα Washington Post αναφερόντουσαν τακτικά εκείνη την περίοδο στους χρηματισμούς δημοσιογράφων και στις εξαγορές συνειδήσεων. Μια έρευνα του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ είχε μετρήσει στον πρώτο γύρο 492 θετικές τηλεοπτικές αναφορές στον Γιέλτσιν, έναντι 313 αρνητικών για τον Ζιουγκάνοφ.
Στις 3 Ιουλίου 1996 ο Πρόεδρος θα επανεκλεγόταν με ποσοστό 54%. Παρόλα αυτά ο υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γκενάντι Ζιουγκάνοφ έλαβε ένα αξιοπρεπές όσο και εντυπωσιακό ποσοστό της τάξης του 40%, κι αυτό μόλις έξι χρόνια μετά τη σάρωση της Σοβιετικής Ένωσης. Στο εξώφυλλο του Time εμφανιζόταν μια καρικατούρα του μεθυσμένου από τη νίκη Γιέλτσιν που κρατούσε στο χέρι του μια αμερικανική σημαία6.
Κλείνω με το απόσπασμα ενός μείζονα και εικονοκλάστη Αμερικανού συγγραφέα7 : Αχ Αμερική, τόσο μεγάλη, τόσο λυπημένη, τόσο μαύρη, είσαι σαν τα φύλλα που τρίζουν μετά από ένα στεγνό καλοκαίρι τέλη Αυγούστου. Δεν υπάρχει ελπίδα. Όπου και να κοιτάξεις δεν βλέπεις παρά στεγνή σκοτεινή απελπισία, τη σιγουριά του θανάτου που έρχεται, το μαρτύριο της τωρινής ζωής. Τα χριστουγεννιάτικα φώτα δεν σε σώζουν, ούτε εσένα ούτε κανέναν άλλον. Το ίδιο θα ’τανε να ’βαζες χριστουγεννιάτικα φώτα σ’ έναν ξερό θάμνο τον Αύγουστο τη νύχτα και να το κάνεις να μοιάσει μ’ αυτό που λες «Χριστούγεννα», μέσα στο κενό…σ’ αυτό το σύννεφο.
Το άρθρο αφιερώνεται στο φίλο γιατρό και λάτρη της ιστορίας Κώστα Τιάκα.
Η προαναγγελία της κολεγιάς Trump-Putin είχε επισημανθεί και αναρτηθεί εδώ ήδη από τις 27 Δεκεμβρίου 2016: https://www.crashnews.gr/index.php/history/item/201
Παραπομπές:
1 The Economist, July 7th-13th 2018, p 40.
2 Tim Bartz, Der Spiegel, Nr 22/26.5.2018, s 69.
3 Henry Kissinger, Παγκόσμια Τάξη, Σελ 512-513.
4 Θουκυδίδης, 4.61.5: καὶ οὐ τοῖς ἄρχειν βουλομένοις μέμφομαι, ἀλλὰ τοῖς ὑπακούειν ἑτοιμοτέροις οὖσιν· πέφυκε γὰρ τὸ ἀνθρώπειον διὰ παντὸς ἄρχειν μὲν τοῦ εἴκοντος, φυλάσσεσθαι δὲ τὸ ἐπιόν. (μτφ: και δεν κατακρίνω καθόλου αυτούς, που επιθυμούν να κυριαρχούν, αλλά αυτούς, που έχουν υπερβολική διάθεση να υπακούουν· γιατί η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια, ώστε να κυριαρχεί πάντα, όταν ο άλλος υποχωρεί, και να φυλάγεται, όταν ο άλλος χτυπά.)
5 Ο Γιόζεφ Στίγκλιτς, Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών το 2001, υπήρξε από το 1997 έως το 1999 επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, η οποία μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, χορηγούσε δάνεια δισεκατομμυρίων στη Ρωσία αποκλειστικά υπό την προϋπόθεση ότι η κυβέρνηση της χώρας θα συνέχιζε να προωθεί την ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων. Στο βιβλίο του Η Μεγάλη Αυταπάτη, Σελ 193-206, αναφέρει: Το 1989 μόνο το 2% των Ρώσων ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας, που ήταν τα δύο δολάρια την ημέρα. Μια δεκαετία αργότερα το ποσοστό είχε ανέβει περίπου στο ένα τέταρτο του πληθυσμού. Πάνω από το 40% των Ρώσων διέθεταν λιγότερα από τέσσερα δολάρια την ημέρα για τις βασικές τους ανάγκες. Τα μισά και πλέον παιδιά ζούσαν σε οικογένειες που ενέπιπταν στην κατηγορία των φτωχών. Η ρωσική βιομηχανία παρήγε 60% λιγότερο απ’ ότι δέκα χρόνια νωρίτερα. Ακόμη και το κτηνοτροφικό κεφάλαιο είχε υποχωρήσει κατά το ήμισυ.
Η κυβέρνηση ουσιαστικά ξεπουλούσε τα ασημικά της χώρας, και ταυτόχρονα δεν ήταν σε θέση να πληρώσει τις συντάξεις και τα κοινωνικά επιδόματα. Εμείς οι δυτικοί και οι κυβερνήσεις μας διαδραματίσαμε έναν ρόλο κάθε άλλο παρά ουδέτερο και ασήμαντο. Οι νέοι Ρώσοι αφέντες άρπαξαν τις κρατικές επιχειρήσεις, τις κατέστρεψαν και άφησαν πίσω τους μια λεηλατημένη χώρα. Το πρόγραμμα Δάνεια έναντι Μετοχών ήταν το τελευταίο στάδιο του κόλπου για την αρπαγή του πλούτου από τους ολιγάρχες, οι οποίοι κυριαρχούσαν όχι μόνο στην οικονομική, αλλά και στην πολιτική ζωή της χώρας.
Το γιγαντιαίο κυβερνητικό πρόγραμμα αναδιανομής έτρεχε υπό τον αθώο τίτλο Δάνεια αντί Μετοχών και βασίζονταν στην πρόταση των επιχειρηματιών να αγοράσουν από το κράτος τις επιχειρήσεις που βρίσκονταν στην κατοχή του, προσφέροντας το αντίτιμο ως δάνειο με αντάλλαγμα το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών της νέας εταιρίας. Οι κύριοι της αγοράς ήταν παλιοί γνώριμοι με τους κυρίους της κυβέρνησης. Μερικοί από τους επιχειρηματίες είχαν εργαστεί και οι ίδιοι για κάποια χρονικά διαστήματα για την κυβέρνηση και είχαν πληροφορίες εκ των έσω. Σύμφωνα με τη σύμβαση σε περίπτωση που η κυβέρνηση δεν ήταν δε θέση να πληρώσει το δάνειο εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος, η εταιρία περιέρχονταν αυτομάτως στην ιδιοκτησία του πιστωτή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα τέλη του 1999 ο Γιόζεφ Στίγκλιτς εξωθήθηκε σε παραίτηση από τον τότε υπουργό οικονομίας Λόρενς Σάμερς.
6 Χούμπερτ Ζάιπελ, Πούτιν - Η εξουσία εκ των έσω, Σελ 136-140.
7 Jack Kerouac, Μοναχικός Ταξιδιώτης, Σελ 30-31.