Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτείων πριν από μερικά χρόνια να καταργήσει το όριο στην παροχή χρηματικών εισφορών σε κόμματα και προεκλογικές εκστρατείες. Το σκεπτικό στηρίχτηκε στο επιχείρημα ότι η ύπαρξη του ορίου περιόριζε την ελευθερία της έκφρασης. Μετά την ‘‘αποκατάσταση’’ του δικαιώματος στην έκφραση και σύμφωνα με την ανάλυση2 του Lee Drutman οι περίπου 30 χιλιάδες Αμερικανοί πολίτες που αποτελούν το 25% του αριθμού των ιδιωτών χορηγών καταβάλουν το 80% του συνόλου των χρηματικών δωρεών που συγκεντρώνουν τα κόμματα. Όποιος έχει πλούτο, έχει και επιρροή, συνεχίζει ο M Sandel στη συνέντευξή του, υποστηρίζοντας ακόμη ότι με την ακύρωση στην πράξη της βούλησης της πλειοψηφίας υποσκάπτονται τα θεμέλια της ίδιας της δημοκρατίας. Και όπως μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας στην πολιτική που ακολουθείται, η επιρροή θέτει τις προτεραιότητες στα πολιτικά προγράμματα: η έμφαση δίνεται στην εθνική ασφάλεια, την κοινωνική ειρήνη και τις απειλές από τη μετανάστευση. Πάντως μακριά από τη σύγκλιση των εισοδημάτων, τον περιορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού και την πρόνοια προς τους ασθενέστερους. Μόνο ένα 4% των Αμερικανών που προέρχονται από το φτωχότερο 20% της κοινωνίας τους κατορθώνει κάποτε να φτάσει στο πλουσιότερο 20%.
Όμοιες συνθήκες επικρατούν και στη ‘‘σεμνότυφη’’ Ευρωπαϊκή Ένωση και μάλιστα όχι μόνο μετά τη Συνθήκη του Maastricht του 1992, όταν σύμφωνα με τον διακεκριμένο Γάλλο κοινωνιολόγο Emmanouel Todd3 η ευρωπαϊκή μεταφυσική βρέθηκε απέναντι στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Δηλαδή τότε που η ιδεολογία του ευρωπαϊκού οικονομισμού επικράτησε πάνω στην ευρωπαϊκή ιστορική εμπειρία. Όπως δείχνουν οι μελέτες των Derek Epp & Enrico Borghetto4 του European Politics σε εννέα χώρες5 της Ένωσης τα νομοσχέδια που εισάχθηκαν ενώπιον των Κοινοβουλίων και ψηφίστηκαν ήδη από το 1941 και μέχρι το 2014 είχαν ως κύριο θέμα την κοινωνική τάξη. Και πιο συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούσαν την εγκληματικότητα και τη μετανάστευση, δηλαδή ζητήματα που στην ορολογία τους περιγράφονται ως the negative agenda power of the rich. Κι αυτά μέχρι το 2015, δηλαδή πριν το προσφυγικό πάρει τις διαστάσεις που έχει σήμερα. Τα θέματα οικονομικής δικαιοσύνης απουσίαζαν. Και μπορεί η Γερμανίδα Καγκελάριος να ισχυρίζεται σωστά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, διαθέτοντας περί το 7% του πληθυσμού του πλανήτη και παράγοντας σχεδόν το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, καταβάλει το 50% της παγκόσμιας δαπάνης για πρόνοια, αλλά όταν στην ίδια της χώρα της, την οικονομική ατμομηχανή της Ευρώπης, το 50% του πληθυσμού κατέχει μόλις το 2,5% της ιδιωτικής περιουσίας, τα επιχειρήματά της δεν είναι παρά απλές φωνασκίες που θα τις περίμενε κάποιος από λαϊκιστές πολιτικάντηδες.
Η πλατωνική6 αντίληψη για μια δίκαιη κοινωνία που βρίσκεται στην οργανωτική βάση των δημοκρατικών κοινωνιών και δίνει προτεραιότητα στη γεωμετρική έναντι της αριθμητικής ισότητας, ακυρώνεται. Η πρώτη αναφέρεται στο αίτημα να λαμβάνει ο καθένας ανάλογα με ότι αντιστοιχεί στις ικανότητες και στην προσφορά του προς το σύνολο· η δεύτερη προτείνει να λαμβάνουν όλοι το ίδιο, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και την προσφορά τους. Η αξία της αντίληψης αυτής διαπιστώνεται στο πρώτο άρθρο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789, όπου και επαναλαμβάνεται με μια άλλη διατύπωση: οι κοινωνικές διακρίσεις μπορούν να θεμελιώνονται μόνο στο κοινό όφελος.
Οι πολιτισμικές καταβολές, από τις οποίες τελικά κανείς δεν αποδεσμεύεται οριστικά, και η ιστορική εμπειρία, αναντικατάστατη τις στιγμές που το παρελθόν συναντάει το μέλλον, υποβαθμίζονται και περιθωριοποιούνται ως ανιαροί ή και ενοχλητικοί αναχρονισμοί. Από τη σκοπιά αυτή ίσως και να μην είναι τόσο συγκυριακό το φαινόμενο της κάλυψης ηγετικών θέσεων από νέους, στην Ευρώπη κυρίως: δεν τους δεσμεύει η ιστορική μνήμη· η κοινωνική τους εμπειρία είναι εργαστηριακή.
Ο Λουί Φερτινάν Σελίν7 παρατηρούσε ότι: Οι πλούσιοι δεν πληρώνουν ποτέ το αντίτιμο! Μ’ αυτούς είναι είτε το ’να, είτε τ’ άλλο: ή τους τρως λάχανο ή σε λεηλατούν αυτοί! το ’να ή τ’ άλλο!
Με μια άλλη διατύπωση στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο Walter Scheidel8 ,καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford, στο τελευταίο έργο του The Great Leveler: Σ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία οι ανισότητες αυξάνονται αναπόφευκτα μέχρι τη στιγμή που θα τις αναχαιτίσει κάποια καταστροφή- ο μεγάλος εξισωτής- όπως μια επανάσταση ή ένας πόλεμος.
Παραπομπές:
1.Der Spiegel, Nr 21/19.5.2018, s 118-120.
2&4. The Economist, July 21th-27th 2018, p 58.
3. Ο Emmanouel Todd, καθηγητής στο National Institute of Demographic Studies (INED), είχε γίνει ευρύτερα γνωστός το 1976, όταν είχε προβλέψει την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, στηρίζοντας τις εκτιμήσεις του σε ανθρωπολογικές μελέτες. Τώρα διαπιστώνει την προϊούσα παρακμή της ΕΕ ως αποτέλεσμα της αλαζονικής και υπερφίαλης στάσης της Γερμανίας και της Γαλλίας.
5. Belgium, Denmark, France, Hungary, Italy, the Netherlands, Portugal, Spain, and the United Kingdom.
6. Πλάτων, Γοργίας 508Α, Νόμοι 757 C, Πολιτεία 558 C.
7. Λουί Φερτινάν Σελίν, Συνομιλίες με τον καθηγητή Υ, Σελ 39.
8. Walter Scheidel - The Great Leveler, .