Τα Προεόρτια και η Πρώτη Φάση.
Εγκαταλείψτε την ανεξαρτησία σας και παραμείνετε στη Σοβιετική Ένωση. Ούτως ή άλλως το μόνο που θα καταφέρετε είναι να αντικαταστήσετε μια επιτόπια δεσποτεία με μια απομακρυσμένη τυραννία (2).
George H. W. Bush. Παραίνεση προς τους Ουκρανούς, 1990.
Στο ετήσιο διάγγελμά του για την Κατάσταση του Έθνους στις 21 Απριλίου 2021ο Ρώσος Πρόεδρος, απευθυνόμενος στη Δύση, κατηγόρησε κάποιες χώρες που έχουν αναγάγει σε ένα είδος αθλήματος να στιγματίζουν και να παρενοχλούν τη χώρα του για οποιοδήποτε λόγο ή και χωρίς λόγο. Στη συνέχεια τόνισε ότι έχουν ξεπεράσει όλα τα όρια και προειδοποίησε: But if someone mistakes our good intentions for indifference or weakness and intends to burn down or even blow up these bridges, they should know that Russia's response will be asymmetrical, swift and harsh. (Αλλά αν κάποιος παρερμηνεύσει τις καλές μας προθέσεις και τις εκλάβει ως αδιαφορία ή αδυναμία και προτίθεται να κατακάψει ή ακόμα και να ανατινάξει αυτές τις γέφυρες, θα πρέπει να γνωρίζει ότι η απάντηση της Ρωσίας θα είναι ασύμμετρη, άμεση και σκληρή.)
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν μπλοφάρει. Οι δυτικοί το γνωρίζουν αυτό. Οι λόγοι που οι απειλές δεν είναι ρητορικές θα γίνουν κατανοητοί στη συνέχεια. Ο τακτικός ελιγμός της απόσυρσης ορισμένων μονάδων μετά το διάγγελμα από το σύνολο των δυνάμεων που είχαν αναπτυχθεί στα σύνορα με την Ουκρανία δεν αφαιρεί τίποτε από την ψυχρή αποφασιστικότητα του Ρώσου Προέδρου.
Στις 28 Απριλίου ο Πρόεδρος Joe Biden δήλωνε ενώπιον του Κογκρέσου: I made very clear to President [Vladimir] Putin that while we don't seek escalation, their actions have consequences. (Ξεκαθάρισα στον Πρόεδρο [Βλαντίμιρ] Πούτιν ότι αν και δεν επιδιώκουμε την κλιμάκωση, οι ενέργειές τους έχουν συνέπειες)
Η αναφορά ακολούθησε την επιβολή των πρόσφατων κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας. Είχαν προηγηθεί οι τεκμηριωμένες – σύμφωνα με τις αμερικανικές αρχές - κατηγορίες για κυβερνοεπιθέσεις, την προσπάθεια επηρεασμού της εκλογικής διαδικασίας και άλλες κακόβουλες ενέργειες. Το επόμενο διάστημα θα πρέπει να εξειδικευτεί και να επαληθευτεί στην πράξη η προειδοποίηση για τις συνέπειες. Εκείνο που κυρίως θα δοκιμαστεί είναι το κύρος και η αποφασιστικότητα της αμερικανικής κυβέρνησης ως ηγέτιδας δύναμης του μετώπου της Δύσης στην περίπλοκη και επικίνδυνη εστία της Ανατολικής Ουκρανίας. Στη συνέχεια θα φανεί ότι το μέτωπο δεν είναι αρραγές.
Ας δούμε συνοπτικά τι είχε προηγηθεί.
Τρεις εβδομάδες πριν το διάγγελμα η Ουάσιγκτον ενημέρωνε την Άγκυρα για την διέλευση δύο αμερικανικών πολεμικών πλοίων μέσω του Βοσπόρου με προορισμό τη Μαύρη Θάλασσα. Η αμερικανική πλευρά δήλωνε ότι η παρουσία των πολεμικών πλοίων στην Μαύρη Θάλασσα έχει χαρακτήρα ρουτίνας. Τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδιδαν ότι τα καταδρομικά θα παραμείνουν στην περιοχή από τις 14-15 Απριλίου έως τις 4-5 Μαΐου.
Για λογαριασμό της Ρωσίας είχε απαντήσει στις 6 Απριλίου 2021 ο Αναπληρωτής Υπουργός των Εξωτερικών Sergei Ryabkov: "We warn the United States that it will be better for them to stay far away from Crimea and our Black Sea coast." ("Προειδοποιούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι θα ήταν καλύτερο γι αυτές να μείνουν μακριά από την Κριμαία και τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας".) Στη δήλωση τονίζονταν ότι: Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αντίπαλός μας και κάνουν οτιδήποτε που μπορεί να υπονομεύσει την θέση της Ρωσίας στην διεθνή σκηνή. Η ανάπτυξη των αμερικανικών πολεμικών στη Μαύρη Θάλασσα χαρακτηρίστηκε: ως πρόκληση σχεδιασμένη για να δοκιμάσει τα νεύρα της Ρωσίας.
Υπάρχουν κάποια αξιοπρόσεκτα σημειολογικά χαρακτηριστικά στη δήλωση που η δραματικότητα της προεδρικής παρέμβασης δεν τα αλλοιώνει. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια η ρωσική διπλωματία προσδιορίζει τις Η.Π.Α. χωρίς περιστροφές ως αντίπαλο και όχι ως εταίρο, απευθύνοντας μάλιστα και μια απροκάλυπτη απειλή: θα ήταν καλύτερο γι αυτές να μείνουν μακριά.
Η ανακοίνωση είχε προέλθει από τον δεύτερο στη διπλωματική ιεραρχία της χώρας. Με τη συγκεκριμένη τακτική προσφέρεται μια επικοινωνιακή διέξοδος για την αμερικανική διπλωματία, στην περίπτωση που δεν θελήσει να κλιμακώσει την ένταση, εμμένοντας στο: η παρουσία έχει χαρακτήρα ρουτίνας. Ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Sergey Lavrov θα μπορέσει να αποκλιμακώσει την ένταση της δήλωσης του υφισταμένου του. Στην αντίθετη περίπτωση θα πρόκειται για μια οδυνηρή και δυσοίωνη ανακολουθία (3). Σε μια άλλη τάξη μεγέθους βέβαια, αλλά παρόμοια μ’ εκείνη σε σχέση με τον αγωγό Nord Stream 2.
Ας σημειωθεί ότι η κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού χαρακτηρίζεται από τον Πρόεδρο Joe Biden ως βαρύ έγκλημα καθοσιώσεως από την πλευρά της Γερμανίας. Ωστόσο διστάζει να απευθυνθεί στην Καγκελάριο, επειδή είναι σίγουρος για την ανυποχώρητη άρνησή της. Η αμφισβήτηση του γεωπολιτικού δόγματος που υλοποιείται με τον αγωγό Nord Stream 2 ίσως να προκαλεί και σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις και σε πολιτικές φιλοδοξίες (4). Οι εποχές που η Γερμανία ήταν αναγκασμένη να υπομένει ταπεινώσεις από τους συμμάχους της, του είδους: You are not sovereign (δεν είστε κυρίαρχοι), όπως το 1987 από τη Βρετανία, έχουν παρέλθει (5). Η αποφασιστική στάση της γερμανικής κυβέρνησης φαίνεται να αποδίδει. Έτσι σύμφωνα με πληροφορίες της 18 Μαΐου 2021 της αμερικανικής ενημερωτικής ιστοσελίδας Axios, που αναπαράγει ο γερμανόφωνος τύπος, όπως η Neue Zürcher Zeitung, ο Πρόεδρος Joe Biden αφήνει να διαρρεύσουν πληροφορίες τελικά για τη μη επιβολή κυρώσεων προς την Nord Stream 2 AG και τον Γερμανό επικεφαλής της Matthias Warnig. Ο Αναπληρωτής Υπουργός των Εξωτερικών Sergej Rjabkow χαιρέτησε την είδηση, ως μια ένδειξη εξορθολογισμού της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Εννοείται σε περίπτωση που όντως επιβεβαιωθεί η είδηση με δεδομένες τις οργισμένες αντιδράσεις των ρεπουμπλικάνων στο Κογκρέσο και του επικεφαλής των ρεπουμπλικάνων Michael McCaul στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Στο μεταξύ πριν καν περάσει ο μήνας του μέλιτος στις εξωτερικές σχέσεις έχει αρχίσει να γίνεται αισθητή η εντεινόμενη διπλωματική δυσαρμονία στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η γερμανική κυβέρνηση μιλάει για συνέχιση της νεοαποικιακής συμπεριφοράς από τη νέα αμερικανική ηγεσία. Τείνει να γίνει μόνιμη η επωδός από την ευρωπαϊκή πλευρά: Είστε όπως ο D.Trump με το σύνθημά του America First, αλλά σε πιο κομψό τόνο. Από την πλευρά της η αμερικανική ηγεσία δεν κρύβει τη δυσαρέσκειά της για την εμπορική συμφωνία των Ευρωπαίων με τους Κινέζους πριν μάλιστα αναλάβει τα καθήκοντά της η κυβέρνηση J.Biden (6).
Στα προηγούμενα θα πρέπει να συνυπολογιστούν και οι σοβαρές δυσχέρειες που προκαλούν στους ευρύτερους αμερικανικούς σχεδιασμούς οι ενέργειες χειραφέτησης της Τουρκίας. Στη ρωσική διείσδυση στο αμυντικό και ενεργειακό σύστημα της Τουρκίας, προστίθεται και η εντεινόμενη οικονομική διείσδυση της Κίνας. Το Πεκίνο έχει εγγυηθεί στην Asian Infrastructure Investment Bank ένα χρηματοδοτικό όριο αρχικά 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σε ένα παρόμοιο όγκο έχουν φτάσει τα δανειακά μεγέθη της Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) προς την Τουρκία. Το αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy, που εξειδικεύεται σε θέματα διπλωματίας, προειδοποιούσε πριν μερικούς μήνες: Erdogan Is Turning Turkey Into a Chinese Client State. (Ο Ερντογάν μετατρέπει την Τουρκία σε δορυφόρο της Κίνας.)
Στο μεταξύ εκτιμάται ότι οι διπλωματικές σχέσεις Ρωσίας – Δύσης βρίσκονται στο χειρότερο σημείο τους μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Μέχρι και πριν μερικές μέρες συνολικά 150 διπλωμάτες απελάθηκαν κι απ’ τις δυο πλευρές.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια αναδρομή στις αρχικές αιτίες της κρίσης στην Ουκρανία. Η ανάρτηση, αν και εκτεταμένη, δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει το θέμα. Επιχειρεί να αναδείξει την ακολουθία των γεγονότων που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Και το ζήτημα της Ουκρανίας αυτό καθ’ εαυτό μπορεί να μην ενδιαφέρει άμεσα τους περισσότερους. Οι συσχετισμοί όμως των δυνάμεων που αντιπαρατίθενται και το καθορίζουν ναι.
Η ανάρτηση απευθύνεται στους κριτικά σκεπτόμενους αναγνώστες της σελίδας. Δηλαδή στα άτομα που δεν αρκούνται στις επιφανειακές περιγραφές όσων συμβαίνουν. Αυτά μπορούν να τα παρακολουθούν κι από μόνοι τους. Δεν χρειάζονται υποβολείς ή υπότιτλους. Και επειδή αισθάνομαι ένα είδος υποχρέωσης απέναντι σε τέτοιους επισκέπτες, αφού οι απαιτήσεις τους προσθέτουν στη δική μου βελτίωση, κάποιες φορές, όπως τώρα, τους το ανταποδίδω δοκιμάζοντας την υπομονή και τις αντοχές τους με εξαντλητικά, σχολαστικά και εκτεταμένα κείμενα. Η ένταση της αγανάκτησης που ενδεχομένως προκαλώ αυτές τις φορές, θα μπορούσε κατά μια έννοια να θεωρηθεί και ευθέως ανάλογη με την επιτυχία της ανάρτησης.
Το νόημα δεν βρίσκεται ποτέ μέσα στο συμβάν καθαυτό. Το νόημα αποκαλύπτεται στην κίνηση μέσω του συμβάντος. Έτσι δημιουργείται η ανάγκη της χρονικής παλινδρόμησης στο ιστορικό συνεχές. Από αυτήν προκύπτει η πολιτική τεκμηρίωση των γεγονότων. Όταν απουσιάζει αυτή, οι ειδήσεις προκαλούν εντυπώσεις. Οι εντυπώσεις εξυπηρετούν τους σκοπούς εκείνων που τις δημιουργούν και τις διακινούν. Με την σκόπιμα επιπόλαιη αυτή μέθοδο οι μεμονωμένες συγκυρίες μπορούν να προβάλλονται ως εμπνευσμένες επιλογές. Η τύχη ερμηνεύεται σαν σοφία. Όταν οι πληροφορίες ενταχτούν στο ιστορικό τους πλαίσιο οδηγούν στην ενημέρωση. Η ενημέρωση εξυπηρετεί την αντικειμενικότητα. Και αντικειμενικότητα σημαίνει γεγονότα· πιο συγκεκριμένα αλληλουχία γεγονότων. Μ’ αυτά οικοδομείται η ιστορική αλήθεια. Οι παρεκβάσεις, δηλαδή η λεπτομερέστερη παρουσίαση ορισμένων σημείων, όταν δεν διασπάνε τον ειρμό, προσθέτουν στη σφαιρική κατανόηση των θεμάτων. Τουλάχιστον μ’ αυτό το σκεπτικό περιλαμβάνονται στο κείμενο. Οι πιο εκτεταμένες από αυτές βρίσκονται στις παραπομπές.
Η πρώτη φάση της κρίσης εκδηλώθηκε με την απόφαση των πολιτών της Κριμαίας που ύστερα από 60 χρόνια επέλεξαν οι ίδιοι να επανενωθούν με τη Ρωσία. Με συμμετοχή 83,1 % στο δημοψήφισμα της 16ης Μαρτίου 2014, οι 1 εκ. 233 χιλ. ψηφοφόροι από ένα σύνολο 1,5 εκ. ή το 96,77 % από αυτούς, αναίρεσαν την αυθαίρετη απόφαση της 19ης Φεβρουαρίου 1954 του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ με την οποία εκχωρούνταν η Κριμαία στην Ουκρανία. Η απόφαση, που επικύρωνε την πρόταση της ηγεσίας του Κ.Κ.Σ.Ε της 25ης Ιανουαρίου 1954, είχε ληφθεί με παρόντα τα 13 από 27 μέλη. Επικεφαλής του οργάνου την περίοδο εκείνη ήταν ο γεννημένος στην Ουκρανία Στρατάρχης Kliment Voroshilov. Τον Ιανουάριο του 1992 το Ανώτατο Σοβιέτ αμφισβήτησε τη συνταγματικότητα αυτής της απερίσκεπτης απόφασης, όπως την είχε χαρακτηρίσει ο Αντιπρόεδρος της Ρωσίας Alexander Rutskoy. Το Ανώτατο Σοβιέτ κατηγόρησε επίσης τον τότε Γενικό Γραμματέα του Κ.Κ.Σ.Ε Nikita Khrushchev για προδοσία έναντι του ρωσικού λαού. Οι διατάξεις 22 και 23 που τροποποιούσαν το άρθρο 18 του Σοβιετικού Συντάγματος, επιτρέποντας την εκχώρηση, είχαν εισαχθεί αρκετές ημέρες μετά την απόφαση του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ.
Την εποχή της εκχώρησης το 75% του πληθυσμού της Κριμαίας ήταν Ρώσοι. Η χερσόνησος είχε περιέλθει το 1783 στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ύστερα από τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1768-1774 και την κατάλυση του Χανάτου της Κριμαίας που ακολούθησε. Ήταν η περίοδος της λεγόμενης χρυσής εποχής, όταν υπό την ηγεσία της Αικατερίνης* της Μεγάλης και τις ενέργειες κυρίως του Grigory Potemkin η Αυτοκρατορική Ρωσία είχε συμπεριλάβει στην επικράτειά της μέχρι και την Αλάσκα. (* Η Αικατερίνη η Μεγάλη, 1729-1796, ήταν Γερμανίδα Πριγκίπισσα. Γεννημένη στην πόλη Stettin της Πομερανίας, που σήμερα ως Szczecin ανήκει στην Πολωνία, έφερε αρχικά το όνομα Sophie von Anhalt-Zerbst. Ανέβηκε στο θρόνο της Ρωσίας το 1762, ανατρέποντας πραξικοπηματικά τον σύζυγό της Πέτρο τον Τρίτο, του οποίου η ανάρμοστη προσωπική και πολιτικά προβληματική συμπεριφορά είχαν αρχίσει να γίνονται επικίνδυνες για τη Ρωσία. Όπως μας πληροφορεί ο αείμνηστος συγγραφέας και δημοσιογράφος Peter Scholl-Latour ένα πορτρέτο της Μεγάλης Αικατερίνης βρίσκεται τοποθετημένο στο γραφείο της Angela Merkel. Στη συνέχεια σχολιάζει: Τότε θα είναι μάλλον επιτρεπτό ο Ρώσος Πρόεδρος να κοσμεί το δικό γραφείο με μια εικόνα του Μεγάλου Πέτρου. (Der Fluch der bösen Tat, Propyläen 2014, s.30)
Η πρώτη αυτή φάση είχε προκληθεί ύστερα από την πραξικοπηματική, τη δεύτερη μετά το 2005, ανατροπή του εκλεγμένου Προέδρου της Ουκρανίας Viktor Yanukovych στις 22 Φεβρουαρίου 2014. Είχαν προηγηθεί οι εκτεταμένες ταραχές των φιλοδυτικών, που είχαν περιγραφεί ως Euromaidan από τις 21 Νοεμβρίου 2013 έως τις 23 Φεβρουαρίου 2014. Ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς είχε αρνηθεί να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης της χώρας με την Ε.Ε., προκρίνοντας στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία και την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.
Επρόκειτο για την επανάληψη του ίδιου σχεδίου και με τους ίδιους χρηματοδότες που είχε εφαρμοστεί το 2008 στη Γεωργία. Ο τότε Προέδρος Mikheil Saakashvili προωθούσε την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Οι μεθοδεύσεις του καταζητούμενου και ανιθαγενούς* από το 2017 έως το 2019 Μιχαήλ Σαακασβίλι είχαν οδηγήσει τελικά στον πόλεμο Ρωσίας – Γεωργίας. Το αποτέλεσμα ήταν ο διαμελισμός της χώρας με την απόσχιση των ρωσόφωνων περιοχών της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας. (*Ανιθαγενής είναι κάποιος που δεν διαθέτει την υπηκοότητα κανενός κράτους. Ο άπατρις)
Κλείνοντας την αναφορά στην πρώτη φάση της κρίσης, υπενθυμίζω ότι το 2014 ο Helmut Schmidt ( 7α) υπήρξε από εκείνους που είχαν αμφισβητήσει ότι με την ενσωμάτωση της χερσονήσου της Κριμαίας στη Ρωσία παραβιάζονταν το διεθνές δίκαιο. Είχε χαρακτηρίσει τις οικονομικές κυρώσεις που είχαν επιβληθεί στη Ρωσία ως ανοησίες και είχε κατακεραυνώσει της θεσμικούς παράγοντες της Ευρώπης ως άσχετους: Οι εκπρόσωποι της Ε.Ε. αναμειγνύονται υπέρ το δέον στα της διεθνούς πολιτικής, μολονότι οι περισσότεροι δεν κατέχουν καθόλου το θέμα, όπως φάνηκε στην προσπάθεια ενσωμάτωσης της Ουκρανίας (7β).
Την ίδια εκείνη περίοδο, της 5 Μαρτίου 2014, ο Henry Kissinger προέτρεπε της Ουκρανούς να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Φινλανδίας: Οι Φινλανδοί υπερασπίζονται με σφοδρότητα την ανεξαρτησία της χώρας τους, ταυτόχρονα όμως αποφεύγουν τη θεσμική εχθρότητα προς τη Ρωσία. Ο Πρόεδρος Barack Obama, ένας θιασώτης της Realpolitik, περιορίστηκε στην επιβολή κυρώσεων. Το 2017 ο Henry Kissinger είχε συμβουλέψει και τον Πρόεδρο Donald Trump να αποδεχτεί την Κριμαία ως μέρος της Ρωσίας.
Η Αθέτηση των Υποσχέσεων & Η Εναλλακτική Πρόταση.
Παρακάτω θα γίνει ακόμη πιο φανερό ότι οι ιστορικές εξελίξεις δεν ακολουθούν προδιαγεγραμμένες πορείες. Οι ηγεσίες επιλέγουν μια αρχική κατεύθυνση. Η συνέχεια καθορίζεται από τη δυναμική των ίδιων των γεγονότων μέσα σ’ ένα χαοτικό σύστημα. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που οι προσπάθειες να ενταχθεί και να ερμηνευτεί το πλήθος των ποικιλόμορφων εκδηλώσεων της ζωής και άρα της Ιστορίας στα ασφυκτικά πλαίσια μιας οποιασδήποτε θεωρίας ή ιδεολογίας απέτυχαν παταγωδώς και διαψεύστηκαν οικτρά.
Η άποψη ότι οι ιδεολογίες είναι η συνέχεια της θρησκείας με άλλα μέσα είναι εντελώς σωστή.
Η θρησκεία θεμελιώνεται στην ακράδαντη πίστη για την ύπαρξη της μεταφυσικής υπόστασης, δηλαδή της άλλης ζωής. Οι κοινωνίες και τα κράτη δεν έχουν μεταφυσική υπόσταση και άλλη ζωή. Δεν πρόκειται να δώσουν λόγο σε κανέναν δημιουργό. Θα καταστραφούν ή θα δεν θα καταστραφούν στο εδώ και στο τώρα. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που ο θρησκευτικός δογματισμός, όταν δοκιμάζεται στην πράξη, βρίσκεται σε διαρκή αναντιστοιχία ή και μόνιμη αντίφαση με την ίδια την πραγματικότητα. Οι αντιθέσεις όμως των δογμάτων, που υποδύονται τις ιδεολογίες, με την πραγματικότητα δημιουργούν πολιτικά αδιέξοδα. Αυτά μεταφέρονται στο κοινωνικό πεδίο. Όταν αρχίσει να συμβαίνει και να εντείνεται η διαδικασία αυτή, μοιραία ακολουθεί η ρήξη. Η κατάρρευση γίνεται αναπόφευκτη.
Η πραγματικότητα δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ούτε και στους ισχυρούς, όταν περιφρονήσουν παρατεταμένα και υπερβολικά τα όρια. Αργά ή γρήγορα στο τέλος η ίδια ζωή επιβάλλει τα μέτρα και τα όρια που κάθε φορά αρμόζουν στους ανθρώπους, στις κοινωνίες, στα κράτη. Ατομικά και συλλογικά όλα συνοψίζονται σε μια ατέρμονα άσκηση αυτογνωσίας. Οι άνθρωποι και οι ηγεσίες που μπορούν να προσδιορίζουν μόνοι τους τα όριά τους και βρίσκουν τη θέση τους στον κόσμο ειρηνικά είναι σοφοί και διορατικοί.
Η μοναδική νομοτέλεια που υπάρχει στην Ιστορία είναι η βιολογική της διάσταση: Η ακμή και η παρακμή της δύναμης*. Οι κοινωνίες και τα κράτη έχουν ή δεν έχουν δύναμη. Η ηθική αφορά τους ανθρώπους. (*Για την αποτύπωση αυτού του νόμου και την ανάδειξη των θεμελιωδών χαρακτηριστικών αναγνωρίστηκε ο Ηρόδοτος ως ο Πατέρας της Ιστορίας. Ακόμη και εισάγοντας ηθικές αξίες στην Ιστορία του, άρχισε να μεταθέτει τη διαχείριση της μοίρας στα ανθρώπινα χέρια. Ο Θουκυδίδης που τον διαδέχτηκε τελειοποίησε αυτήν την εξέλιξη, αφαιρώντας κάθε ηθικό και υπερβατικό στοιχείο. Η διαφορά του Ηροδότου από τους προκατόχους του είναι τεράστια. Η διαφορά του Θουκυδίδη από τον Ηρόδοτο περιορισμένη.)
Σύμφωνα με τον Zbigniew Brzezinski: Η Ουκρανία, ένας καινούργιος και σημαντικός χώρος στη σκακιέρα της Ευρασίας, αποτελεί γεωπολιτικό άξονα, επειδή και μόνο η ύπαρξή της ως ανεξάρτητου κράτους συμβάλλει στη μετατροπή της Ρωσίας: Χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία παύει να αποτελεί αυτοκρατορία της Ευρασίας.
Αυτό ήταν ένα από τα θεμελιώδη δόγματα του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, 1928 – 2017, στο έργο του The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives το 1997. Γιός διπλωμάτη, γεννημένος στη Βαρσοβία, υπήρξε για το Δημοκρατικό Κόμμα ότι ο Χένρι Κίσινγκερ για το Ρεπουμπλικανικό. Υπήρξε άκαμπτα και αυστηρά αντιρώσος. Στη νεκρολογία τους στις 26 Μαΐου 2017 οι NYT περιέγραφαν τη στάση του ως: rigid hatred toward the USSR. (αδιάλλακτο μίσος προς την ΕΣΣΔ). Είχε φτάσει στο σημείο να προτείνει την ενσωμάτωση της μετασοβιετικής Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. Υπηρέτησε επίσημα και ανεπίσημα ως Σύμβουλος Ασφαλείας των Προέδρων Λίντον Τζόνσον, Τζίμη Κάρτερ, Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα. Ήταν ένας από τους ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή σε γεωπολιτικά θέματα στις Η.Π.Α. Οι Ρώσοι από την πλευρά τους τον είχαν στιγματίσει ως προδότη και αντισημίτη.
Όταν ο βραβευμένος Γερμανός δημοσιογράφος Χούμπερτ Ζάιπελ, ο μοναδικός δυτικός που του επιτράπηκε να ακολουθεί επί δύο χρόνια τον Ρώσο Πρόεδρο για να γράψει το έργο του: Πούτιν – Η εξουσία εκ των έσω, προσπαθούσε να κατανοήσει την πολιτική, τη στρατηγική και τα γεωπολιτικά σχέδια των Αμερικανών στην Ανατολική Ευρώπη και έναντι της Ρωσίας, ο Βλαντίμιρ Πούτιν του σύστησε: Διαβάστε τον Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι.
Η παραδοχή της σπουδαιότητας της Ουκρανίας στη γεωπολιτική θέση της Ρωσίας, πέρα από τους μεταξύ τους ιστορικούς δεσμούς, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη επιρροή της Κίνας, που η βαριά σκιά της δεσπόζει στην Ανατολή, επιβάλλουν την αποφασιστική και ανυποχώρητη στάση του Ρώσου Προέδρου. Δεν νοείται ισχυρή χώρα ή αυτοκρατορία χωρίς μεθορίους. Αν η Ρωσία δεν αντιδράσει, αργά ή γρήγορα θα συνθλιβεί. Αυτός είναι ο λόγος που ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν μπλοφάρει. Δεν μπορεί να μπλοφάρει. Οι δυτικοί το γνωρίζουν αυτό. Οι Γερμανοί μάλιστα έκαναν και το επόμενο και σημαντικό βήμα της προσέγγισης με τον Nord Stream 2, προσφέροντας μια επιπρόσθετη και σημαντική στρατηγική διέξοδο. Πρόκειται για ένα σπουδαίο και υποδειγματικό εγχείρημα της ρεαλπολιτίκ στη βάση της αμοιβαιότητας των συμφερόντων. Σε αντίθεση με τις υπερφίαλες όσο και παρωχημένες ιδεαλιστικές επιδιώξεις ενός Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι και της σχολής σκέψης που εκπροσωπεί, οι οποίοι απαιτούν διαρκή αποικιοκρατική υποταγή μέσω της εγκατάστασης εξαγορασμένων – θα παρουσιαστεί στη συνέχεια – κατ’ επίφαση δημοκρατικών καθεστώτων.
Η πραγματοποίηση αυτού του στόχου θα ολοκλήρωνε τον σχεδιασμό του αμερικανικού επεκτατισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Ως δούρειος ίππος λειτούργησε η προσδοκία του πακτωλού των κεφαλαίων μετά από μια συμμετοχή της χώρας στην Ε.Ε. Σχεδόν στο σύνολό της η Ευρώπη επέτρεπε την εργαλειοποίησή της προς όφελος των αμερικανικών σχεδιασμών στο πεδίο της αιώνιας αντιπαράθεσης Δύσης – Ανατολής. Το σχεδόν έχει να κάνει με την εξαίρεση της Γερμανίας. Από το 2012 με την κατασκευή του Nord Stream 2, η χώρα αποστασιοποιούνταν. Η εξωτερική πολιτική της Γερμανίας συνέκλινε προς τη θεμελιώδη αρχή της Realpolitik του Otto von Bismarck, που παρά τις δευτερεύουσες και συγκυριακές διαφοροποιήσεις αξιολογούσε τη Ρωσία ως τον σημαντικότερο εταίρο του νεοσύστατου τότε Reich. Η συνεργασία με τη Ρωσία εξασφάλιζε στη Γερμανία το αναγκαίο στρατηγικό βάθος. Όπως αποδείχτηκε ιστορικά (1914,1941) οι μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις από την παρορμητική και αιθεροβάμονα περιφρόνηση αυτού του δόγματος υπήρξαν ολέθριες για τη Γερμανία.
Έτσι παρά τις αρχικές διαψεύσεις της, στις 15 Απριλίου 2018 η Angela Merkel αναγνώριζε ότι η κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2 δεν ήταν απλώς ένα οικονομικό εγχείρημα, αλλά ότι υπήρχαν και πολιτικές παράμετροι που θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη. Τρείς μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 2018, το μεγαλύτερο κέντρο οικονομικών ερευνών της Γερμανίας, το Deutsche Institut für Wirtschaftsforschung, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η εξασφάλιση φυσικού αερίου για τη Γερμανία και την Ευρώπη από τον αγωγό Nord Stream 2 είναι ενεργειακά περιττή και οικονομικά ασύμφορη.
Η γερμανική ηγεσία (8) φυσικά και δεν επρόκειτο να δείξει διπλωματικές ευαισθησίες για τη σοβαρή γεωπολιτική και οικονομική υποβάθμιση των ούτως ή άλλως αδύναμων κρατών που παρεμβάλλονται μεταξύ των ανατολικών συνόρων της Γερμανίας και των δυτικών συνόρων της Ρωσίας. Πριν αρχίσουν να υλοποιούνται αυτά και αρχίσουν ο σχεδιασμός και η έναρξη της κατασκευής του Nord Stream 2, από το 2011-2012 η Γερμανία είχε επιβάλει στις χώρες της Βαλκανικής τη σιωπηρή και σταδιακή εγκατάλειψη των σχεδίων για τον αγωγό του South Stream. Στη συνέχεια, από το 2014, στον απόηχο των αντιδράσεων εξαιτίας της Κρίσης στην Κριμαία και των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στη Ρωσία, το εγκατέλειψε και ο Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ως πολιορκητικός κριός για τον προσεταιρισμό της Ουκρανίας προβάλλονταν η προστατευτική ομπρέλα που υπόσχονταν η ένταξη στο ΝΑΤΟ. Εννοείται ότι τα οφέλη θα ήταν αμοιβαία. Τα κεφάλαια της Δύσης, που η κυριαρχία τους απειλούνταν από τους σχεδιασμούς του ευρώ και την αλματώδη ανάπτυξη της Κίνας, θα εύρισκαν ασφαλή και κερδοφόρα διέξοδο. Οι αμυντικές βιομηχανίες της Δύσης θα αποκτούσαν άνετη πρόσβαση και σίγουρες πωλήσεις σε οικονομικά και στρατιωτικά εξαρτημένες νέες αγορές.
Το σχέδιο υποστηρίζονταν επικοινωνιακά, προπαγανδιστικά και εκλογικά ήδη στην περίοδο της Πορτοκαλί Επανάστασης* από ένα πλήθος μη κυβερνητικών οργανώσεων και δεξαμενών σκέψης, που χρηματοδοτούνταν από αμερικανικούς φορείς. Στα τέλη του 2005 το περιοδικό Der Spiegel αποκάλυπτε ότι ήδη από το 2002 μόνο από το αμερικανικό Υπουργείο των Εξωτερικών διοχετεύονταν 65 εκ. δολάρια των φορολογουμένων για τις εκλογές στην Ουκρανία. Ακόμα και η Frankfurter Allgemeine Zeitung παρατηρούσε ότι κανείς δεν αμφισβητούσε το γεγονός ότι η εξωτερική βοήθεια υπήρξε καθοριστική για την επιτυχία της Πορτοκαλί Επανάστασης. Παρέθετε μάλιστα και έναν κατάλογο οργανώσεων που κινητοποιούνταν στην Ουκρανία: Κρατική Υπηρεσία για τη Διεθνή Ανάπτυξη, Εθνικό Δημοκρατικό Ινστιτούτο, Διεθνές Ρεπουμπλικανικό Ινστιτούτο, Εθνικό Κληροδότημα για τη Δημοκρατία, Ίδρυμα Ευρασίας, Οίκος Ελευθερίας. Όλα χρηματοδοτούμενα άμεσα ή έμμεσα από το Λευκό Οίκο και το Κογκρέσο. Στη λίστα της εφημερίδας περιλαμβάνονταν και ονόματα, όπως της πρώην Υπουργού των Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ, του πρώην Διοικητή του ΝΑΤΟ Στρατηγού Γουέσλι Κλαρκ, του πρώην Επικεφαλής της CIA Τζέιμς Γούλσεϊ και του δισεκατομμυριούχου Τζόρτζ Σόρος και των ιδρυμάτων του. (*Η Πορτοκαλί Επανάσταση πραγματοποιήθηκε από τον Νοέμβριο του 2004 ως τον Ιανουάριο του 2005 με σκοπό την ακύρωση της επαναληπτικής διαδικασίας των προεδρικών εκλογών του 2004 της Ουκρανίας. Στην εκλογική διαδικασία είχε επικρατήσει ο ρωσόφωνος Βίκτορ Γιανουκόβιτς που είχε διαδεχτεί τον απερχόμενο Πρόεδρο Λεονίντ Κούτσμα έναντι των φιλοδυτικών Βίκτορ Γιούσενκο και Γιούλια Τιμοσένκο. Στη συνέχεια το δίδυμο του Προέδρου και της Πρωθυπουργού θα αλληλοσπαράσσονταν, αλληλοκατηγορούμενο για διαφθορά. )
Βασική προϋπόθεση βέβαια για την υλοποίηση αυτών των μεγαλεπήβολων σχεδιασμών ήταν να παραμείνει η Ρωσία γονατισμένη οικονομικά και ταπεινωμένη διπλωματικά.
Ωστόσο αυτό άρχισε να αλλάζει αργά και σταθερά από το 2000. Ήταν η χρονιά που ο Vladimir Putin αρχικά διορίστηκε και κατόπιν εκλέχτηκε Πρόεδρος. Σ’ ένα ψυχογράφημα του Ρώσου Προέδρου που δημοσίευαν οι New York Times στις 19 Μαρτίου 2000 αναφέρονταν: Έχει μια νοοτροπία υποτέλειας. Με την πάροδο του χρόνου η διάψευση και η έκπληξη των δυτικών, κυρίως των Αμερικανών, δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη. Η διπλωματική ανάταξη και οι οικονομικές επιδόσεις της Ρωσίας υπό την καθοδήγηση του Vladimir Putin είναι γνωστές. Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες αναφορές. Τα προηγούμενα συνοψίζονται στην κεντρική ιδέα ενός άρθρου του The Economist στις 6 Οκτωβρίου 2019. Παρά τις κατά καιρούς επικρίσεις στον τρόπο διακυβέρνησης του Ρώσου Προέδρου, το βρετανικό περιοδικό χωρίς να κρύβει τον θαυμασμό του διερωτούνταν: How did a country with an economy the size of Spain, corruption on a par with Papua New Guinea and life expectancy below Libya win such geopolitical clout? The West should learn some lessons from Vladimir Putin’s success. (Πώς μια χώρα με μια οικονομία περίπου στο μέγεθος της Ισπανίας, διαφθορά ισοδύναμη με αυτήν της Παπούα Νέα Γουινέα και προσδόκιμο ζωής χαμηλοτερο από εκείνο της Λιβύης απέκτησε τέτοια γεωπολιτική επιρροή; Η Δύση πρέπει να πάρει μερικά μαθήματα από την επιτυχία του Βλαντίμιρ Πούτιν.)
Υπήρχαν όμως κι άλλες φωνές. Και μάλιστα από ανθρώπους με επίγνωση της πολιτικής πραγματικότητας, στη διαμόρφωση της οποίας συμμετείχαν καίρια και ενεργά για δεκαετίες. Που είχαν τη συναίσθηση του ιστορικού συνεχούς και της δυναμικής που μακροπρόθεσμα αποδεσμεύει η διάσπασή του: Εγκαταλείψτε την ανεξαρτησία σας και παραμείνετε στη Σοβιετική Ένωση. Ούτως ή άλλως το μόνο που θα καταφέρετε είναι να αντικαταστήσετε μια επιτόπια δεσποτεία με μια απομακρυσμένη τυραννία.
Αυτή υπήρξε η συμβουλή του τότε Αμερικανού Προέδρου George Bush (1989 – 1993) προς τους Ουκρανούς, όταν στις 26 Δεκεμβρίου 1991 διαλύονταν η Σοβιετική Ένωση. Δεν εισακούστηκε για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Να θυμίσω ότι ο Τζορτζ Μπους υπήρξε ένας σκληρός (9) πολιτικός. Σε αντίθεση με τους μαχητές του εικονικού κόσμου των δεξαμενών σκέψης, οι εμπειρίες και τα βιώματα της μακρόχρονης δράσης στα πεδία της εφαρμοσμένης πολιτικής είχαν προσθέσει στον κατ’ εξοχήν άνθρωπο της εξουσίας Τζορτζ Μπους αντιληπτικό βάθος και ιστορική συναίσθηση, πέρα από προσωρινά οφέλη και ματαιόδοξους πανηγυρισμούς.
Ο εμβληματικός George F. Kennan, μέλος της Επιτροπής των Σοφών για την αμερικανική εξωτερική πολιτική, που στις αναλύσεις του θεμελιώθηκαν το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ είχε χαρακτηρίσει την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη και μέχρι τα σύνορα με τη Ρωσία που άρχιζε το 1997 ως το πιο ολέθριο λάθος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και δεν σταμάτησε να ασκεί τεκμηριωμένη κριτική στη βάση των αρχών της Realpolitik στις διπλωματικές επιλογές της χώρας του στη διάρκεια της μακράς ζωής του, από το 1956 έως το 2005 οπότε και πέθανε στην ηλικία των 101 ετών, μέσα από το Institute for Advanced Study (10), στο Princeton.
Η άποψη του πρώτου, που από πολιτική λεπτότητα δεν είχε παρευρεθεί στην επέτειο της Πτώσης του Τείχους στο Βερολίνο το 1990, περιφρονήθηκε από τους διαδόχους του στο αξίωμα και τους συμμάχους του στο ΝΑΤΟ, παρά τις δεσμεύσεις και τις συμφωνίες κυρίων. Ο δεύτερος παραγκωνίστηκε και περιθωριοποιήθηκε. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’40 και τις αρχές της δεκαετίας του ’50 προειδοποιούσε για τους κινδύνους της υπερέκτασης των Η.Π.Α. και των πεπερασμένων δυνατοτήτων της να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που δημιουργούσε και να ανταπεξέλθει στις δεσμεύσεις που αναλάμβανε. Παράλληλα πρότεινε μια πολιτική προσέγγισης και συνεννόησης με την Ε.Σ.Σ.Δ.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1990 ο τότε Υπουργός εξωτερικών των Η.Π.Α. James Baker δήλωνε στην Αίθουσα του Θρόνου της Αγίας Αικατερίνης στο Κρεμλίνο ότι: Το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής του προς τα ανατολικά ούτε κατά μία ίντσα (11α). Μερικούς μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1990, ακολούθησε η σύμφωνη γνώμη που είχε αποσπάσει o George Bush από τον Michail Gorbatschow και αφορούσε μόνο την παραμονή της ενωμένης πλέον Γερμανίας στο ΝΑΤΟ. Δηλαδή η μοναδική επέκταση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας θα τερματίζονταν στα ανατολικά σύνορα της επικράτειας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Δεν θα περιλαμβάνονταν κράτη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας. Οι Helmut Kohl και Hans-Dietrich Genscher θα μπορούσαν επίσης να το επιβεβαιώσουν· ο δεύτερος μάλιστα το είχε κάνει και γραπτώς (11β). Ωστόσο επρόκειτο για προφορικές υποσχέσεις.
Όταν το 1997 ο Zbigniew Brzezinski εξέδιδε το βαρυσήμαντο έργο του, η κυβέρνηση του Bill Clinton αποφάσιζε να επεκτείνει την Βορειοατλαντική Συμμαχία 800 χλμ ανατολικότερα, στα όρια της Συνθήκης του Μπρεστ – Λιτόφσκ που είχε επιβάλει στις 3 Μαρτίου 1918 η Ανώτατη Διοίκηση του Γερμανικού Στρατού στους Μπολσεβίκους.
Το 1999 έγιναν μέλη του Βορειοατλαντικού Συμφώνου πρώτα η Πολωνία, η Τσεχία και η Ουγγαρία. Το 2004 προστέθηκαν τα κράτη της Βαλτικής, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Βουλγαρία. Το 2008 ακολούθησαν η Κροατία και η Αλβανία. Το 2017 προστέθηκε το Μαυροβούνιο και το 2020 η Βόρεια Μακεδονία.
Επίλογος & Πρόλογος
Πριν δύο χρόνια και κάτι παραπάνω, στις 7 Φεβρουαρίου 2019, η Verchowna Rada, το Ουκρανικό Κοινοβούλιο, αγκύρωνε στο Σύνταγμα της χώρας τον στρατηγικό προσανατολισμό της Ουκρανίας προς την πλήρη ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ρωσική ηγεσία αντέδρασε, χορηγώντας ρωσικά διαβατήρια σε ρωσόφωνους πολίτες του Donpas, που μέχρι τώρα φτάνουν τις 200 χιλιάδες. Με τον τρόπο αυτό η Μόσχα πρόσθεσε στο ιστορικό* και ένα νομικό έρεισμα για άμεση επέμβαση στην περιοχή. Στις 8 Απριλίου 2021 υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι στο Κρεμλίνο δήλωναν** ότι απειλές προς αυτούς τους νεοφώτιστους υπηκόους θα προκαλούσαν έναν πόλεμο που θα μπορούσε να είναι η αρχή του τέλους της Ουκρανίας. Ο επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσίας Gennady Zyuganov, κάνοντας ένα επιπλέον ή μάλλον το επόμενο βήμα, προτρέπει το Κρεμλίνο να αναγνωρίσει τους αυτονομιστές του Donpas. (*Οι περιοχές του Donpas ή Donpass είχαν αποδοθεί από τη Σοβιετική Δημοκρατία της Ρωσίας στη Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας το 1922 με το τέλος του εμφυλίου και την τελική επικράτηση των Μπολσεβίκων επί των Λευκών Αντεπαναστατών και των δυτικών συμμάχων τους. Όταν στις 25 Ιανουαρίου του 2016 ο Βλαντίμιρ Πούτιν κατηγορούσε τον Λένιν, υποστηρίζοντας ότι είχε τοποθετήσει μια ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της Ρωσίας, δεν είχε άδικο. **The Economist, April 24th 2021, p.17)
Από την άλλη πλευρά, ακόμα και για τους Ουκρανούς εθνικιστές οι περιοχές του Donbas, όπως και η Κριμαία, αναγνωρίζονται ως τα πιο σοβιετικά και επομένως ξένα εδάφη της Ουκρανίας. Ο Bohdan Chervak, ο Πρόεδρος της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών, αποκαλούσε ήδη το 2014 τις περιοχές αυτές με βάση την ίδια τη σύστασή τους ως μη ουκρανικές επικράτειες. Το ίδιο και ο πρώην φιλοδυτικός πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιούσενκο. Αναφερόμενος πρόσφατα τόσο στην Κριμαία όσο και στην Ανατολική Ουκρανία, τις χαρακτήρισε ως περιοχές: όπου η γλώσσα μας ουσιαστικά δεν υπάρχει, όπου η μνήμη μας είναι ανύπαρκτη, όπου η εκκλησία μας απουσιάζει, όπου ο πολιτισμός μας δεν υπάρχει· εντελώς ξένες περιοχές, από τις οποίες δεν μπορεί να παραδοθεί ποτέ ούτε ένα κομμάτι γης. Ο Kirill Rogov, ένας από τους επικεφαλής αναλυτές του Gaidar Institute for Economic Policy στη Μόσχα, κατηγορεί την ηγεσία της χώρας για νεο-σταλινισμό: We are seeing a rapid resurrection of neo-Stalinism (12) and its ideology of state terror, directed both against its own citizens and the outside world. (Διαπιστώνουμε μια ταχεία αναγέννηση του νεο-σταλινισμού και της ιδεολογίας του της κρατικής τρομοκρατίας, που στοχεύει τόσο προς τους πολίτες της χώρας όσο και προς το εξωτερικό) 
Η οργή του Kirill Rogov* και των συντρόφων του είναι κατανοητή. Από το 2019 αρκετές από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στη Ρωσία, προάγοντας τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελεύθερη αγορά, όπως άλλωστε τις είδαμε να το κάνουν και στην Ουκρανία, υποχρεώνονται να αποκαλύπτουν τους χρηματοδότες τους. (*Ο συγκεκριμένος δραστηριοποιείται ως αναλυτής επίσης στο Carnegie Moscow Center και στο Wilson Center. Άρθρα του φιλοξενούνται σε έντυπα όπως οι NYT και ο The Economist.)
Παρά τις εντυπωσιακές κατηγορίες για νέο-σταλινισμό, τα προηγούμενα δεν παύουν να αναδίδουν τη δυσάρεστη οσμή μιας διαμαρτυρίας για λογαριασμό των δυτικών εντολέων και εντόπιων προστατών τους. Η κραιπάλη των αρπαγών μέσω των διομολογήσεων* της εποχής Boris Yeltsin (1991-1999) έχει περιοριστεί δραστικά. Κάποιοι από αυτούς αναγκάστηκαν να διαφύγουν στο εξωτερικό και να συνεχίσουν από εκεί τον “αγώνα” τους για την επικράτηση - της δυτικής εκδοχής - των πολιτικών αγαθών, όπως η “δημοκρατία”, “τα ανθρώπινα δικαιώματα” και η “ελεύθερη αγορά”. Μερικοί από αυτούς τους λεγόμενους ολιγάρχες διέφυγαν στο εξωτερικό. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο διαβόητος Mikhail Khodorkovsky (13), έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της “περιουσίας” τους. Κάποιοι άλλοι, κορυφαίοι ολιγάρχες της πρώτης εκείνης περιόδου, όπως ο Boris Berezovsky, όταν η συγγνώμη τους και το αίτημα για επαναπατρισμό δεν βρήκαν ανταπόκριση, επέλεξαν ως ύστατη διαμαρτυρία την ηρωική έξοδο από το μάταιο αυτό κόσμο. Στο μεταξύ μετονόμασαν τη βρετανική πρωτεύουσα σε Londongrad. (*Οι διομολογήσεις στο διεθνές δίκαιο είναι οι συμβάσεις με τις οποίες οι υπήκοοι ενός ισχυρού κράτους αποκτούσαν δικαιώματα και προνόμια στο έδαφος ενός άλλου λιγότερου ισχυρού ή αναπτυγμένου κράτους.)
Στις 21 Απριλίου 2021 διαδήλωσαν ειρηνικά στη Μόσχα οι οπαδοί του Alexei Navalny, έχοντας ως κεντρικό σύνθημα τον κατηγορηματικό προσδιορισμό killer που είχε χρησιμοποιήσει ο Αμερικανός Πρόεδρος για τον Πρόεδρο της Ρωσίας. Προς μεγάλη έκπληξη των διαδηλωτών αστυνομία δεν επενέβη.
Σε κάποιο σημείο της ανάρτησης, αναφερόμενος στις ιστορικές εξελίξεις είχα επαναλάβει μια διαπίστωση που είναι γνωστή σ’ όσους μελετούν την Ιστορία απαλλαγμένοι από ιδεολογικές προκαταλήψεις και εθνικές εμπάθειες. Ότι δηλαδή οι ηγεσίες επιλέγουν μια αρχική κατεύθυνση και ακόμη ότι η συνέχεια καθορίζεται από τη δυναμική και τη φορά των ίδιων των γεγονότων. Αυτό θα συμβεί και εδώ στην περίπτωση της Ουκρανίας. Το ποιο, λιγότερο ή περισσότερο, θα είναι αυτό δηλώθηκε στην αρχή του Επιλόγου-Προλόγου: ένας πόλεμος που θα μπορούσε να είναι η αρχή του τέλους της Ουκρανίας. Αυτή είναι η μοίρα των αδυνάμων και των λιγότερο ισχυρών. Αυτή ήταν πάντα. Αυτή θα είναι πάντα.
Παραπομπές:
1^. Η έννοια της Realpolitik εισήχθη και επικράτησε στο πολιτικό λεξιλόγιο από τον Γερμανό πολιτικό και δημοσιογράφο Ludwig von Rochau το 1853. Σύμφωνα με τον ορισμό που έδινε ο ίδιος στην έννοια, “η μελέτη των δυνάμεων που διαμορφώνουν, διατηρούν και αλλάζουν το κράτος είναι η βάση όλων των πολιτικών γνώσεων και οδηγεί στην κατανόηση ότι οι νόμοι της ισχύος διέπουν τον κόσμο των κρατών όπως ο νόμος της βαρύτητας διέπει τον φυσικό κόσμο”.
Η Realpolitik προκρίνει την πραγματιστική προσέγγιση των θεμάτων στη βάση της αμοιβαιότητας των συμφερόντων και παραβλέπει τα ιδεολογικά και ηθικά ζητήματα. Στη διπλωματία συνδέεται με την αδιάκοπη ρεαλιστική επιδίωξη του εθνικού συμφέροντος. Η διεθνής βιβλιογραφία αναγνωρίζει ως προπάτορα της Realpolitik στη Δύση τον Θουκυδίδη (460-399 π.Χ). Όσοι δυτικοί θεωρητικοί και ιστοριογράφοι ακολούθησαν, ενδεικτικά όπως οι Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, Carl von Clausewitz και Henry Kissinger, υπήρξαν ή είναι συνεχιστές της σχολής σκέψης του Θουκυδίδη.
Η έννοια Thucydides's Trap (Θουκυδίδεια Παγίδα*) που εισήχθη στην ορολογία των διεθνών σχέσεων από τον Graham T. Allison, Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Harvard, το 2012 αποτελεί την πιο πρόσφατη αξιοποίηση της παρακαταθήκης του Θουκυδίδη στην επιστήμη της ιστορίας. Το 2017 παρουσίασε τα αποτελέσματα της μελέτης 16 ιστορικών περιπτώσεων, όπου αναδυόμενες δυνάμεις ανταγωνίζονταν τις κυρίαρχες. Οι 12 από αυτές τερματίστηκαν με πόλεμο (*Η παγίδα του Θουκυδίδη αναφέρεται στη φυσική και αναπόφευκτη αταξία που δημιουργείται, όταν μια ανερχόμενη δύναμη τείνει να υποκαταστήσει μια δεσπόζουσα. Στην περίπτωση που η ανερχόμενη δύναμη απειλεί να εκτοπίσει την κατεστημένη, η δομική πίεση που προκύπτει κάνει μια βίαιη σύγκρουση τον κανόνα, όχι η εξαίρεση.)
Στο πεδίο της εφαρμοσμένης πολιτικής ως εξέχουσες μορφές της Realpolitik χαρακτηρίζονται οι Καρδινάλιος Αρμάν Ζαν ντυ Πλεσί ντε Ρισελιέ, ο Φρειδερίκος ο Μεγάλος, ο Σαρλ-Μωρίς ντε Ταλλεϋράν – Περιγκόρ, ο Κλέμενς φον Μέττερνιχ, ο Καμίλο Μπέντσο του Καβούρ, ο Όττο φον Μπίσμαρκ. Στο μνημειώδες έργο του Διπλωματία (Νέα Σύνορα – Α. Α. Λιβάνη, 1995, Σελ.466) Χένρι Κίσινγκερ χαρακτηρίζει τον Ιωσήφ Στάλιν έναν αριστοτέχνη της Realpolitik. Ο Σαρλ ντε Γκωλ περιλαμβάνεται στους επιφανείς θιασώτες της Realpolitik, όπως επίσης και οι Χανς Μόργκενταου, Χένρι Κίσινγκερ και Τζορτζ Κέναν. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τον οποίο ο Αμερικανός Πρόεδρος Woodrow Wilson εκτιμούσε σε προσωπικό επίπεδο ως τον ικανότερο διπλωμάτη από όσους συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων του 1919 (Chester,1921,p.6) συμπεριλαμβάνεται αναμφισβήτητα στην ίδια κατηγορία.
Ως προδρομική μορφή της Realpolitik στην Ανατολή αναγνωρίζεται ο Κινέζος Στρατηγός Sun Tzu (544-496 π.Χ.) Στη σύγχρονη εποχή ο Mao Zedong, με τη Θεωρία των Τριών Κόσμων που εισηγήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και την προσέγγισή του με τις ΗΠΑ από το 1972, αναγνωρίστηκε επίσης ως θιασώτης της Realpolitik.
Στον αντίποδα της Realpolitik βρίσκεται η Ιδεαλιστική Πολιτική ή Πολιτική Αρχών που δίνει έμφαση στα ιδανικά, στις ιδεολογικές και ηθικές προσεγγίσεις των πραγμάτων. Ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant, 1724-1804, εκτιμάται ως ο μεγάλος θεωρητικός του ιδεαλισμού (Kant: Παγκόσμια Ειρήνη - Hobbes: Πόλεμος Όλων εναντίον Όλων). Η εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων προάγεται με την προώθηση και επιβολή των ιδεαλιστικών αντιλήψεων και αρχών.
Στην πράξη όμως η χαώδης πολυπλοκότητα της ίδιας της ζωής καθιστά τους δογματισμούς απλοϊκούς και αντιπαραγωγικούς. Αν η μια θεωρία αποτελεί τη θέση και η άλλη την αντίθεση, τότε οι εκλεκτικοί συνδυασμοί που προκρίνει κάθε φορά η μέση οδός προβάλλουν ως η σύνθεση των προηγουμένων. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη: η αρετή είναι μεσότητα (Ἠθικά Νικομάχεια, Β, 1106b 27-1107a 8).
2^. Der Spiegel, Nr.50/8.12.2018, s. 133.
3^. Στα τέλη Μαρτίου ο Υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken χαρακτήριζε το έργο ως απειλή για την ασφάλεια της Ευρώπης και προειδοποιούσε για κυρώσεις τις γερμανικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην κατασκευή. Μερικές ημέρες αργότερα κατά την επίσκεψή του στο Βερολίνο ο Υπουργός Άμυνας Lloyd Austin δήλωνε: We’ve expressed our opposition to this deal and the influence it will actually give Russia. But we’re not going to let that issue get in the way of a tremendous relationship that we have with the country of Germany. (Έχουμε εκφράσει την αντίθεσή μας σ’ αυτήν τη συμφωνία και την επιρροή που θα προσδώσει στην Ρωσία. Αλλά δεν πρόκειται να αφήσουμε αυτό το ζήτημα να εμποδίσει τις απίθανες σχέσεις που έχουμε με τη Γερμανία.)
4^. Μετά την αρνητική, όπως άλλωστε και της παράταξής της, προσέγγιση της Annalena Baerbock του κόμματος Συμμαχία '90/Οι Πράσινοι στον αγωγό Nord Stream 2 με γενικόλογα επιχειρήματα περί προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με τις ανακρίβειες για τις σπουδές της στο επίσημο βιογραφικό της και οι ανεπαρκείς γνώσεις της για θεμελιώδη ζητήματα ασφάλειας, οικονομίας και ιστορίας που αναδεικνύονται στη διάρκεια ομιλιών και συνεντεύξεων της, οδηγούν στην αποδόμηση της υποψηφιότητάς της που είχε προβληθεί ως πολλά υποσχόμενη. Όταν σε μια ομιλία της στη γερμανική βουλή ανέφερε ότι το οικονομικό θαύμα σχεδιάστηκε και επιτελέστηκε από τους σοσιαλδημοκράτες τη δεκαετία του ’60, κάποιος ιστορικός ανάρτησε την περικοπή στο twitter και σχολίασε ότι η άγνοιά της αρκούσε για να απορριφθούν εκτός από την ίδια ακόμα δύο εξεταζόμενοι. Στις 22 Απριλίου τα ποσοστά της 41 ετών Αναλένα Μπέρμποκ, που έως τώρα εκτός της εκλογής της ως βουλευτού το 2013 δεν έχει αναδειχτεί και δεν έχει καλύψει κανένα διοικητικό αξίωμα, έφταναν στο 30,2% των προτιμήσεων, με τους αντιπάλους της Olaf Scholz (SPD) στο 16,1% και τον Armin Laschet (CDU) στο 12,6%. Αν τελικά αποτύχει θα πρόκειται για μια ήττα της αμερικανόφιλης μερίδας του πολιτικού κατεστημένου της χώρας.
Όσον αφορά το κόμμα των Πράσινων, που αυτοπροσδιορίζεται ως προοδευτικό, θυμίζω ότι ο Joschka Fischer, ηγετική φυσιογνωμία του χώρου, Αντικαγκελάριος και Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας από το 1998 έως το 2005, υπήρξε από τους πιο ενεργούς θιασώτες της συμμετοχής της χώρας του στην ένοπλη νατοϊκή επέμβαση στο Κόσοβο το 1999. Εκείνη η σύμπραξη με σκοπό την περαιτέρω διάλυση της Σερβίας υπήρξε η πρώτη εμπλοκή της Γερμανίας σε πόλεμο μετά το 1945. Το Κίνημα Ειρήνης τον είχε στιγματίσει τότε ως εγκληματία πολέμου.
Σε συνεργασία με τον Gerhard Schröder επέβαλαν στη γερμανική οικονομία από το 2003 μια σειρά νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, γνωστές ως Agenda 2010, για τις οποίες θα τους ευχαριστούσε δημόσια το 2005 η Angela Merkel, που τους διαδέχτηκε από τις 22 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς.
Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική το 2005 εξαργύρωσε την εμπειρία και τις διασυνδέσεις του αναλαμβάνοντας θέσεις σε μια σειρά επιχειρηματικούς κολοσσούς, όπως η BMW, ο όμιλος Rewe Group και ο αζέρικος – ανταγωνιστικός του Nord Stream 2 - αγωγός Nabucco και σε εταιρίες συμβούλων επιχειρήσεων, όπως η The Albright Group, LLC της πρώην Υπουργού των Εξωτερικών των ΗΠΑ Madeleine Albright και το European Council on Foreign Relations του George Soros.
Στα χρόνια της νεότητάς του ο Joschka Fischer υπήρξε αριστερός ακτιβιστής. Το 1978 είχε δηλώσει ότι οι δολοφονίες των Hanns-Martin Schleyer, Προέδρου του Συνδέσμου Εργοδοτών και Επικεφαλής της Ομοσπονδίας Γερμανών Βιομηχάνων, του Γενικού Εισαγγελέα Siegfried Buback και Jürgen Ponto Διευθύνοντος Συμβούλου της Dresdner Bank από την RAF το 1977 δεν του προκαλούσαν καμία θλίψη.
5^. Μέχρι και την επανένωση στις 3 Οκτωβρίου 1990 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έπρεπε να ζητάει την άδεια των Συμμάχων για να επιτρέψει σε αεροσκάφη της Σοβιετικής Ένωσης να πετάξουν στον εθνικό εναέριο χώρο της Δυτικής Γερμανίας. Όταν το 1987 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση με Καγκελάριο τον Helmut Kohl θεώρησε ότι είχε το δικαίωμα να επιτρέψει την είσοδο των σοβιετικών αεροσκαφών που μετέφεραν διπλωμάτες και προσωπικό για τον τακτικό έλεγχο της πορείας της Συμφωνίας των Αφοπλισμών, οι Βρετανοί το απέρριψαν: You are not sovereign. Der Spiegel, Nr.46/10.11.2018, s. 14.
Μερικά χρόνια αργότερα, στις 16 Σεπτεμβρίου του 1992, η Βρετανία υπό τον John Major, τον διάδοχο - διαχειριστή της διαβρωτικής και υπερφίαλης νεοφιλελεύθερης πολιτικής της Margaret Thatcher, αποχωρούσε ταπεινωμένη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ERM). Στη διάρκεια της επώδυνης διαδικασίας, που είχε κοστίσει £ 3,3* δισεκατομμύρια της εποχής στη χώρα, η Βρετανική κυβέρνηση μέμφονταν τους Γερμανούς, επειδή δεν είχαν υποστηρίξει σθεναρά το νόμισμά τους, όταν οι επενδυτές υπό την ενορχήστρωση του George Soros γονάτιζαν τη στερλίνα. Το βρετανικό νόμισμα είχε υποτιμηθεί στις επόμενες πέντε εβδομάδες κατά 15% έναντι του μάρκου και κατά 27% έναντι του δολαρίου. (*τα 3,3 δισεκατομμύρια στερλίνες του 1992 αντιστοιχούν σε 5,95 δισεκατομμύρια του 2021)
6^. Der Spiegel, Nr.13/27.3.2021, s. 22-23.
7α^. Ο σοσιαλδημοκράτης Καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Χέλμουτ Σμιτ, που σχεδόν ποτέ δεν υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής, διέθετε την ψυχρή αντικειμενικότητα του ανθρώπου που έχει την ιστορική εμπειρία και γνωρίζει βιωματικά ότι οι επιτηδευμένες ρητορικές φωνασκίες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτοδιάθεσης και διεθνούς δικαίου στις διεθνείς σχέσεις δεν είναι παρά λυρικές αυταπάτες. Την επαύριο της κυπριακής τραγωδίας (Αττίλας ΙΙ, 14 Αυγούστου 1974) και της αποχώρησης της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ είχε δηλώσει: Η κυπριακή κρίση δεν παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο για την ύπαρξη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Με τον ωμό ρεαλισμό του ανθρώπου που είχε βιώσει την ήττα, τον διαμελισμό, αλλά και την παρόλα αυτά δυναμική αναγέννηση της δικής του πατρίδας, είχε παρατηρήσει κυνικά ότι: Η κρίση πιθανόν να ωφέλησε την Ελλάδα, διότι της έχει χαρίσει μια νέα κυβέρνηση. (Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, Τόμος Τρίτος, Πάπυρος, 1994, Σελ 245.)
7β^. Χούμπερτ Ζάιπελ, Πούτιν – Η εξουσία εκ των έσω, Εκδόσεις Καστανιώτη 2016, Σελ.56.
8^. Η συμπεριφορά της γερμανικής ηγεσίας υπήρξε διαχρονικά υποδειγματική στην εφαρμογή του ψυχρού πολιτικού σχεδιασμού, πέρα από τη χρονικά βραχεία, γεωγραφικά στενή και ιστορικά συναισθηματική ερμηνεία των εννοιών του κράτους, του έθνους και της επικράτειας.
Το 1952 η Γερμανία με Καγκελάριο τον Konrad Adenauer, που στο καίριο αυτό ζήτημα είχε και την υποστήριξη και των σοσιαλδημοκρατών υπό τον Kurt Schumacher, υιοθετώντας τις απόψεις των Συμμάχων, είχε αρνηθεί και τις τρεις προτάσεις του Στάλιν για επανένωση. Η βασική προϋπόθεση που έθετε η σοβιετική πλευρά ήταν ο όρος της ουδετερότητας της Γερμανίας μετά την επανένωση. Οι προτάσεις είχαν συκοφαντηθεί, με έναν ιδιαίτερα εξυπηρετικό τρόπο από οικονομική άποψη, ως προσχηματικές*. Ο Γερμανός Καγκελάριος είχε αντιπροτείνει την αυτονόμηση της Ανατολικής Ζώνης Κατοχής και τη βήμα προς βήμα προσέγγιση αντί της άμεσης επανένωσης. Η γερμανική ηγεσία είχε διαπραγματευτεί την ένταξη των Δυτικών Ζωνών Κατοχής στο ΝΑΤΟ, αναλαμβάνοντας το κόστος της παράτασης του διαμελισμού του 30,2% της χώρας** και των 18,4 εκ. πολιτών που ζούσαν στις περιοχές αυτές το 1950. Έτσι πέτυχε το 1953 και τις ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα χρέη που είχε κληρονομήσει*** με πιο ένθερμο υποστηρικτή τις Η.Π.Α. που υπήρξαν και ιδιαίτερα γενναιόδωρες στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Συμφωνίας του Λονδίνου.
Με τον ίδιο βάναυσο και αρπακτικό τρόπο θα συμπεριφέρονταν μετά τις 3 Οκτωβρίου 1990 η ηγεσία της Δυτικής Γερμανίας (ΟΔΓ) υπό τον Helmut Kohl στους πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας. Μόνο που τώρα είχε εξασφαλιστεί η αγαστή συνεργασία των κομμουνιστικών κομμάτων και των κυβερνήσεων της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) και της Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίες είχαν εξαγοραστεί.
O Mikhail Gorbachev είχε λάβει ένα τεράστιο “δάνειο” ύψους πέντε δισεκατομμυρίων μάρκων από τους Γερμανούς για να αποχωρήσει ήσυχα, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο. Στην ηγεσία της Ανατολικής Γερμανίας επιτράπηκε να διατηρήσει τα κεφάλαια που υφάρπαζε και τοποθετούσε στο εξωτερικό. Η ηγεσία της Δυτικής Γερμανίας είχε προσφέρει ασυλία σε επίλεκτα στελέχη της διοίκησης της Ανατολικής Γερμανίας. Υποστηρίζεται ότι με την προσωπική παρέμβαση του Wolfgang Schäuble, που τότε ως Υπουργός των Εσωτερικών είχε τεθεί επικεφαλής και διενεργούσε τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση, είχε προστατευτεί ο κύριος διαχειριστής των υποθέσεων εξωτερικού και εσωτερικού εμπορίου, εξασφάλισης συναλλαγματικών διαθεσίμων και διοργανωτής της μεταφοράς σημαντικού μέρους αυτών των κεφαλαίων σε μυστικούς λογαριασμούς, ο διαβόητος Alexander Schalck-Golodkowski. Μετά την απομάκρυνσή του από την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος στις 3 Δεκεμβρίου 1989, διέφυγε στη Δυτική Γερμανία και προστατεύτηκε από τις μυστικές υπηρεσίες με την Κωδική Ονομασία: Schneewittchen (Χιονάτη). Παράλληλα του είχε προσφερθεί και νέα ταυτότητα με άλλο όνομα που ωστόσο του επέτρεπε την πρόσβαση στους μυστικούς λογαριασμούς και τις τραπεζικές θυρίδες. Σε αντάλλαγμα πρόσφερε ευρύτατη σχετική πληροφόρηση. Το αίτημα της Γενικής Εισαγγελίας της ΛΔΓ για την έκδοσή του πριν τη νομική ένωση των δύο χωρών είχε απορριφθεί από τις αρχές της ΟΔΓ. Η παραπομπή του Alexander Schalck-Golodkowski για κατάχρηση δισεκατομμυρίων σε βάρος της ΛΔΓ ανεστάλη. Αργότερα, το 1996 και το 1998, υπό την πίεση της κοινής γνώμης που κατηγορούσε και εξέχοντες πολιτικούς της Δυτικής Γερμανίας για διασυνδέσεις με τον Alexander Schalck-Golodkowski και το βαθύ κράτος της Ανατολικής Γερμανίας θα παραπέμπονταν και θα καταδικάζονταν για άλλα αδικήματα σε ποινές από 12 έως 16 μήνες με αναστολή.
Ακολούθησε η λεηλασία της περιουσίας των πολιτών της Ανατολικής Γερμανίας (DDR), στην οποία δεν είχε δοθεί το παραμικρό χρονικό περιθώριο και έστω υποτυπώδη μέσα για να προετοιμάσει την επόμενη μέρα. Αρχικά, για ένα σύντομο διάστημα και με πρόφαση την προστασία των ανύπαρκτων ή αμελητέων καταθέσεων των Ανατολικογερμανών εφαρμόστηκε ισοτιμία 1:1 των νομισμάτων Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας. Στη συνέχεια η ισοτιμία άλλαξε σε 2 μάρκα Λ.Δ.Γ. προς 1 της Ο.Δ.Γ. Οι επιχειρήσεις της χώρας, που στο μεγαλύτερο μέρος τους ούτως ή άλλως παράπαιαν εγκαταλελειμμένες από το καθεστώς, κατέστησαν τραγικά μη ανταγωνιστικές και περιήλθαν στη δικαιοδοσία του Ταμείου Ανασυγκρότησης (Treuhandanstalt). Το 94% από αυτές πουλήθηκε με ευτελή τιμήματα κυρίως σε επιχειρηματίες της Δυτικής Γερμανίας.
(* Σε συνέντευξή του προς τον ιστορικό Michael Stürmer τον Ιανουάριο του 1987ο Hans-Dietrich Genscher θα αναγνώριζε ότι οι προτάσεις ήταν ειλικρινείς (Institut für Zeitgeschichte). **Η έκταση της DDR ήταν 108,179 Km2. Η έκταση της BRD ήταν 249,403 Km2 και το 1950 είχε 50,3 εκ. πολίτες. Όπως αναφέρθηκε, ο πληθυσμός της ΛΔΓ έφτανε στα 18,1 εκ. το 1950. Το 1989 είχε μειωθεί στα 16,1 εκ. Αντίθετα ο πληθυσμός της ΟΔΓ από τα 50,3 εκ. του 1950 είχε φτάσει το 1989 στα 62,7 εκ. Παρά τη σημαντική ενίσχυση του μεγέθους από τις μεταναστευτικές ροές, κυρίως έως το 1973, ακόμη και μια απλή σύγκριση των τάσεων είναι αρκετή για να καταδείξει τη δυστυχία που κατέτρυχε την κοινωνία της ΛΔΓ. ***Για περισσότερα σχετικά με τα γερμανικά χρέη στην ανάρτηση: Ο Φορολογικός Αμοραλισμός & Το Ιστορικό του Αντίδοτο, 04 Απριλίου 2021,Οικονομία.)
9^. Όταν στις 3 Ιουλίου 1988 το αμερικανικό θωρηκτό USS Vincennes είχε καταρρίψει με κατευθυνόμενο πύραυλο το ιρανικό Airbus A300 της πτήσης 655 και μάλιστα εντός του εθνικού εναέριου χώρου του Ιράν, στέλνοντας στο θάνατο 290 επιβάτες, ο Τζορτζ Μπους, που τότε ήταν Αντιπρόεδρος, είχε δηλώσει ότι ο ίδιος δεν θα ζητούσε ποτέ συγγνώμη και ότι το γεγονός τον άφηνε αδιάφορο. Ωστόσο ο τότε Πρόεδρος Ronald Reagan (1981-1989) είχε εκφράσει γραπτώς τη βαθιά του λύπη προς την ιρανική κυβέρνηση. Το 1996 η αμερικανική κυβέρνηση, ύστερα από σχετική διευθέτηση στο Διεθνές Δικαστήριο, κατέβαλε ex gratia (χαριστικά) αποζημίωση 61,8 εκ. δολαρίων στις οικογένειες των θυμάτων. Χωρίς δηλαδή να αναλαμβάνει οποιαδήποτε ευθύνη για το τραγικό συμβάν, επιμένοντας στο ότι επρόκειτο για ανθρώπινο λάθος. Το προσωπικό του Βίνσενς είχε θεωρήσει ότι δέχονταν επίθεση.
10^. Το Institute for Advanced Study (IAS) δεν είναι ένα ακόμη πανεπιστημιακό ίδρυμα. Μέλη και ερευνητές του ινστιτούτου έχουν τιμηθεί με 61 μετάλλια Fields στα μαθηματικά, 34 Nobel στις φυσικές επιστήμες, χωρίς να αναφέρω το πλήθος των βραβείων Abel, Cole και Wolf. Οι μελέτες του ερευνητικού κέντρου επικεντρώνονται στην ιστορία, στα μαθηματικά, στις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες και στη θεωρητική βιολογία. Στο ίδρυμα έχουν ερευνήσει και διδάξει μορφές, όπως οι Albert Einstein, J. Robert Oppenheimer, Hermann Weyl, John von Neumann και Kurt Gödel.
Η δραστηριότητα του IAS, που ιδρύθηκε το 1930 από τον γερμανικής καταγωγής Αμερικανό – Εβραίο Abraham Flexner, εντάθηκε κυρίως μετά τη σταδιακή επικράτηση του φασισμού και ιδιαίτερα του ναζισμού στην Ευρώπη. Βασική προτεραιότητα την περίοδο εκείνη υπήρξε η μεταφορά εξελιγμένου επιστημονικού κεφαλαίου στις Η.Π.Α. Η πλειοψηφία όσων είχαν καταφύγει εκεί υπήρξαν πρωτοπόροι Εβραίοι επιστήμονες που καταδιώκονταν. Ήταν αυτοί που στη συνέχεια πρωτοστάτησαν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας (Einstein, Oppenheimer) και συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη των υπολογιστών και της ψηφιακής τεχνολογίας (von Neumann).
Στον ανερμάτιστο φυλετικό παροξυσμό τους οι εθνικοσοσιαλιστές δεν περιορίζονταν μόνο στη δαιμονοποίηση των Εβραίων συμπολιτών τους. Είχαν φτάσει στο σημείο ν’ αποκηρύσσουν και τις πρωτοποριακές επιστημονικές ανακαλύψεις. Όσο οι τεχνολογικές εξελίξεις τους προσπερνούσαν, τόσο η υστέρησή τους εκδηλωνόταν με εντεινόμενο και εμπαθή αρνητισμό, που έπαιρνε τη μορφή τυφλού και παρανοϊκού μίσους. Χαρακτήριζαν τη Θεωρία της Σχετικότητας ως εβραϊκή απάτη (Judenbetrug) και την Κβαντομηχανική ως εβραϊκή φυσική (Jüdische Physik). Γερμανοί επιστήμονες, που συμμετείχαν σ’ αυτές ή και συνεργάζονταν με εβραϊκής καταγωγής επιστήμονες, όπως τους Albert Einstein, Max Born και Wolfgang Pauli, λοιδορούνταν και στοχοποιούνταν ως λευκοί Εβραίοι. Και φυσικά το παρανοϊκό φυλετικό μίσος δεν εκπορεύονταν μόνο από τους καθημερινούς, αστοιχείωτους και αποτυχημένους λαϊκούς ανθρώπους. Αυτοί μπορούσαν να προσποιηθούν αληθοφανώς ότι παρασύρονταν. Πρωτεργάτες της κίνησης για μια Άρια ή Γερμανική Φυσική ήταν οι Philipp Lenard και Johannes Stark, οι οποίοι είχαν τιμηθεί με το Βραβείο Nobel Φυσικής το 1905 και το 1919 αντίστοιχα. Αυτοί ήταν και οι πιο επικίνδυνοι. Αυτοί ήταν που είχαν προγράψει τον Werner Heisenberg, στιγματίζοντάς τον ως λευκό Εβραίο, και είχαν παρακινήσει τα SS να τον ανακρίνουν. Είχε χρειαστεί η προσωπική παρέμβαση του διαβόητου Heinrich Himmler, για να προστατευτεί ο κορυφαίος και πρωτοπόρος φυσικός. Σε επιστολή του προς τον υφιστάμενό του Reinhard Heydrich, ο Αρχηγός των SS τόνιζε ότι: η Γερμανία δεν μπορεί να στερηθεί των υπηρεσιών ή να σιωπήσει τον Werner Heisenberg. Όπως είναι γνωστό, το δήλωνε άλλωστε και ο Πατέρας της Υδρογονοβόμβας Edward Teller, ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος, που είχε αρνηθεί να μετακινηθεί στις Η.Π.Α., λέγοντας ότι δεν άφηνε τη Γερμανία στα χέρια των ναζί, τους είχε τιμωρήσει, στερώντας τους τα ατομικά όπλα, επιβραδύνοντας όσο χρειαζόταν την κατασκευή τους.)
11α^ & 11β^. Zbigniew Brzezinski, Die einzige Weltmacht. Amerikas Strategie der Vorherrschaft, Fischer 2002, s. 127. Peter Scholl-Latour, Der Fluch der bösen Tat, Propyläen 2014, s.22 και w.w.w.spiegel.de/spiegel/print/d-67871653, 28.7.2015.
12^. Ο Άγγλος ιστορικός της φιλοσοφίας, ιησουίτης ιερέας και φιλόσοφος Frederick Copleston, 1907 – 1994, στο διαδεδομένο και αξιολογημένο ως σημαντικό έργο του, όριζε το νεο-σταλινισμό ως μια σλαβόφιλη εστίαση προς τη Ρωσία και την ιστορία της, υποστηρίζοντας ότι αυτό που ονομάζεται νεο-σταλινισμός δεν είναι αποκλειστικά μια έκφραση της επιθυμίας για έλεγχο, κυριαρχία, καταστολή και εξαναγκασμό. Είναι η εκδήλωση της επιθυμίας της Ρωσίας να αξιοποιήσει τη δυτική επιστήμη και τεχνολογία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τη διάβρωσή της από τις “παρακμιακές” δυτικές συμπεριφορές, και να ακολουθήσει το δικό της δρόμο. (Copleston, Frederick, S.J. A History of Philosophy: Russian Philosophy. Continuum International Publishing Group, 2003, p. 403.)
13^. Η πορεία του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι προς τον πλούτο και τη δόξα είναι μια από τις θρυλικές ιστορίες από την εποχή της Glasnost (γκλάσνοστ - διαφάνεια), του Γκορμπατσόφ. Όπως και ο τρόπος με τον οποίο ο νεαρός άνδρας, προερχόμενος από μια φτωχή οικογένεια της Μόσχας, πειραματίστηκε με επιχειρήσεις κάθε είδους – από εισαγωγές ηλεκτρονικών υπολογιστών από τη Δύση μέχρι την εμπορία γαλλικού κονιάκ. Ξεκίνησε ως φοιτητής χημείας και στέλεχος της Κομσομόλ, της κομμουνιστικής οργάνωσης νεολαίας, ένα χρηματοδοτούμενο από το Κόμμα επιχειρηματικό πείραμα κατά τα πρώτα αβέβαια καπιταλιστικά βήματα. Σύντομα οι δραστηριότητές του επεκτάθηκαν. Μετά από δύο χρόνια είχε μαζέψει τόσα πολλά χρήματα, ώστε ίδρυσε μια από τις πρώτες τράπεζες της χώρας., τη Μινατέπ, και έκτοτε άρχισε να εξασκείται στις χρηματικές συναλλαγές και την κερδοσκοπία. Από αυτήν την περίοδο προέρχεται η υποψία ότι ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι είχε πάρει την άδεια να μεταφέρει τα δισεκατομμύρια της κομματικής ελίτ που κατέρρεε σε λογαριασμούς του εξωτερικού, πράγμα που ο ίδιος διαψεύδει. (spiegel.de, 23061458.html.30/7/2015)
Με αυτό το καινούργιο εργαλείο του πραγματικά υπαρκτού καπιταλισμού – όπως λέει και ο Μπέρτολτ Μπρέχτ, τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της; - δημιούργησε με ταχύτατους ρυθμούς μια περιουσία που δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς. Φρόντισε να αποκτήσει πολιτικές επαφές και το 1993, επί προεδρίας Γέλτσιν, έγινε αναπληρωτής Ενέργειας, συγκεντρώνοντας επιπλέον πληροφορίες εκ των έσω, πληροφορίες που αφορούσαν κυρίως τον πετρελαϊκό τομέα. Η καριέρα του Χοντορκόφσκι ως της ρωσικής παραλλαγής του Ροκφέλερ ήταν πρωτοφανής, έστω κι αν τελείωσε διαφορετικά από αυτήν του Αμερικανού επιχειρηματικού θρύλου. Ο ταλαντούχος Μιχαήλ Χοντορκόφσκι κατάφερε, από πανούργος βαρόνος-ληστής, να γίνει δισεκατομμυριούχος και φιλάνθρωπος, κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση σε πολιτικούς κύκλους της Δύσης, για να καταλήξει τελικά στη φυλακή, ως αυτοαποκαλούμενος πολιτικός ήρωας στον αγώνα υπέρ της ελευθερίας και εναντίον του ρωσικού κράτους. Με την πτώση του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι ο Βλαντίμιρ Πούτιν επέβαλε οριστικά το πολιτικό του σχέδιο για τη δημιουργία ενός ισχυρού κράτους. Ήταν μια σκληρή, μακρόχρονη μάχη, και οπωσδήποτε πιο επικίνδυνη από τη σύγκρουση με τον Μπερεζόφσκι.
Η αγορά της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Γιούκος το 1995 – τότε που ο Πούτιν εργαζόταν ακόμα στη δημοτική αρχή της Αγίας Πετρούπολης – ήταν η μεγάλη επιτυχία της επιχειρηματικής καριέρας του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, που του επέτρεψε να ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει πιο ψηλά. Κατά τη συναλλαγή αυτή η τράπεζά του, η Μινατέπ, όχι μόνο οργάνωσε με επίσημη εντολή τον πλειστηριασμό, αλλά και παρέδωσε το τζακπότ ονόματι Γιούκος στον ιδιοκτήτη της, δηλαδή στον ίδιο, έναντι ενός εξευτελιστικού ποσού. Υψηλότερες προσφορές ανταγωνιστών δεν λήφθηκαν υπόψη για “τεχνικούς λόγους”. Το όλο θέμα λειτούργησε ως ένα κλειστό σύστημα αυτοεξυπηρέτησης. Η Μινατέπ συνεργάστηκε στενά με την κυβέρνηση και το υπουργείο Οικονομικών. Ο καινούργιος ιδιοκτήτης θα χρησιμοποιούσε μελλοντικές παραδόσεις πετρελαίου της Γιούκος ως πίστωση για την αγορά της, θα πλήρωνε δηλαδή τη Γιούκος με χρήματα της ίδιας της Γιούκος. Ο Ανατόλι Τσουμπάις, ο αρχιτέκτονας των ιδιωτικοποιήσεων την εποχή που διετέλεσε υπουργός Οικονομικών, παραδέχτηκε αργότερα: Μπορεί να πει κανείς ότι ο Χοντορκόφσκι δεν χρησιμοποίησε κανονικό χρήμα, ότι χρησιμοποίησε άπλως χρήματα της Γιούκος και τις αποθήκες που έθεσε στη διάθεσή του το υπουργείο Οικονομικών, και ότι μεθόδευσε την κατάσταση. Τα κριτήρια μου όμως ήταν απλά. Παρά τους όποιους προβληματισμούς, χρειαζόμουν τα χρήματα για τον προϋπολογισμό. ( David E. Hoffman. The Oligarchs. Wealth and Power in the New Russia. Public Affairs: New York, p.316)
Την εποχή που ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ανέλαβε καθήκοντα, το έγκριτο περιοδικό Foreign Affairs, κεντρικό όργανο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, περιέγραφε λεπτομερώς σε σελίδες επί σελίδων με ποιο δαιμόνιο σύστημα απάτης ενέργησε ο Χοντορκόφσκι. (foreignaffairs.com/articles/russia/-fsu/2000-03-01/putins-plutocrat-problem)
Η Γιούκος ανάγκασε τις θυγατρικές της εταιρείες εξόρυξης πετρελαίου να προμηθεύουν το μαύρο χρυσό σε τιμές ντάμπινγκ, ώστε στη συνέχεια εκείνη να πουλάει σε πολύ υψηλότερες διεθνείς τιμές. Μόνο μέσα στο 1999 η Γιούκος αγόρασε πάνω από 200 εκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο έναντι 1,60 δολαρίων το βαρέλι. Στη διεθνή αγορά η τιμή ήταν 15 δολάρια. Αυτό που για τον Μιχαήλ Χοντορκόφσκι ήταν μια εξαιρετική συναλλαγή για άλλους σήμαινε καταστροφή.
Η περιοχή γύρω από το Νεφτιγιουγκάνσκ, όπου ήταν εγκατεστημένες οι θυγατρικές εταιρείες, υπέστη τρομερές συνέπειες. Οι τοπικοί φόροι μειώθηκαν δραματικά. Οι εργαζόμενοι αμείβονταν με μισθούς κοροϊδίας. Η αξία των επιχειρήσεων εξόρυξης σημείωσε κατακόρυφη πτώση. Η Γιούκος εξαπάτησε έτσι τους μειοψηφούντες μετόχους των παραγωγικών αυτών εταιρειών, οι τιμές των μετοχών των οποίων έπεσαν πάρα πολύ. Μέτοχοι ήταν κάποιοι ξένοι επενδυτές, αλλά και 13.000 Ρώσοι εργάτες και συνταξιούχοι από την περιοχή Τομσκ, που είχαν πάρει από μια χούφτα μετοχές ως μια νέα μορφή επένδυσης χρημάτων, και τώρα κρατούσαν στα χέρια τους μονάχα άχρηστους τίτλους. Οι περισσότεροι είδαν τα χρήματα που είχαν μαζέψει για ώρα ανάγκης να γίνονται καπνός και άρχισαν να πουλάνε βιαστικά, ώστε να σώσουν τουλάχιστον μερικά ρούβλια. Η Γιούκος ήταν πολύ πρόθυμη να αγοράσει. (foreignaffairs.com/articles/russia/-fsu/2000-03-01/putins-plutocrat-problem)
Ο Βλαντίμιρ Πετούκοφ, ο δήμαρχος του Νεφτιγιουγκάνσκ, είχε ζητήσει επειγόντως βοήθεια από το Κρεμλίνο ήδη από το 1998. Μερικές βδομάδες αργότερα ήταν νεκρός, τον πυροβόλησαν στο δρόμο. Προηγουμένως, σε μια σύσκεψη των μετόχων της Γιούκος, είχε διαμαρτυρηθεί για τις πρακτικές του ομίλου. Ο πρώην υπεύθυνος ασφαλείας της Γιούκος καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τη δολοφονία του δημάρχου. Ο ίδιος ο Χοντορκόφσκι αρνήθηκε ότι είχε την οποιαδήποτε ανάμειξη στην κατ’ εντολή δολοφονία.
Είχε ιδιαίτερο ταλέντο, μεταξύ άλλων, να μεταφέρει μερίδια μετοχών από εταιρείες της Γιούκος σε λογαριασμούς off-shore του εξωτερικού. (Η Yukos μετέφερε σιωπηρά το μεγαλύτερο μέρος των δύο πολυτιμότερων πετρελαιοπαραγωγικών της περιουσιακών στοιχείων σε εξωχώριες εταιρείες, μια κίνηση η οποία πιθανότατα θα οδηγήσει σε μείωση του μεγαλύτερου μέρους της αξίας του κύριου κρατικού μεριδίου της Γιούκος, το οποίο κατέχουν τρεις ξένες τράπεζες. wsj.com/aricles/30.7.20015)
“Ενώ ο Χοντορκόφσκι γίνεται όλο και πιο πλούσιος, ουρά των Δυτικών επενδυτών που εξαπατώνται γίνεται όλο και μακρύτερη” έγραφε η Sunday Telegraph σχολιάζοντας τις δραστηριότητές του. Αυτό που απέμεινε στη Ρωσία υπό το όνομα Γιούκος άρχισε να εξελίσσεται για τους ξένους επενδυτές, όπως η Westdeutsche Landesbank ή η ιαπωνική Daiwa Bank, όλο και περισσότερο σε ένα άδειο κουτί με ωραίο περιτύλιγμα. Η φήμη της Γιούκος και του διευθυντή της ήταν κάτι παραπάνω από αμφίβολη. Οι New York Times περιέγραψαν λεπτομερώς πως ο Χοντορκόφσκι ουσιαστικά εξαπάτησε τους μειοψηφούντες μετόχους των θυγατρικών εταιρειών, και προειδοποιούσε για τον εν λόγω επιχειρηματία: “κάθε Ρώσος καπιταλιστής”, έγραφε η εφημερίδα, θα πρέπει να είναι βέβαιος ότι “ένα δολάριο που θα επενδυθεί στη Ρωσία δεν θα κλαπεί. Η υπόθεση Γιούκος δείχνει ότι η Ρωσία απέχει πολύ ακόμα από τον στόχο αυτόν” (nytimes.com/1999/04/05/editorial-observer-the-russian-way-of corporate-governance.)
Το άρθρο που αναφέρονταν στις εγκληματικές πρακτικές δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1999, τρία χρόνια πριν ο ολιγάρχης συλληφθεί από τη ρωσική δικαιοσύνη, τον Οκτώβριο του 2003, για απάτη. Νωρίτερα είχε κηρύξει πτώχευση και η τράπεζά του, η Μινατέπ. Ο διορισμένος σύνδικος πτώχευσης δεν μπόρεσε να αποκτήσει εικόνα των μπερδεμένων επιχειρηματικών οδών, αφού το φορτηγό που μετέφερε τα τραπεζικά έγγραφα έπεσε μέσα σε ένα ποτάμι. (Χούμπερτ Ζάιπελ. Πούτιν – Η εξουσία εκ των έσω. Εκδόσεις Καστανιώτη 2016. Σελ.181-185)