Η Απόκλιση
Η κοινωνική ανισότητα δεν είναι ούτε τεχνολογικό, ούτε οικονομικό φαινόμενο. Είναι πολιτικό και ιδεολογικό.
Thomas Piketty, Capital and Ideology.
Οι εισοδηματικές διαφορές ανάμεσα στις βόρειες και τις νότιες χώρες της ζώνης του ευρώ, υπολογισμένες με την Ισοδυναμία της Αγοραστικής Δύναμης (purchasing power parity), έχουν διευρυνθεί σημαντικά κατά την περασμένη εικοσαετία. Η έκταση της απόκλισης τα τελευταία 10 χρόνια είναι δραματική.
Ισοδυναμία της αγοραστικής δύναμης είναι μια θεωρία συναλλαγματικών ισοτιμιών, που βασίζεται στο νόμο της μίας τιμής, σύμφωνα με την οποία μια μονάδα οποιουδήποτε νομίσματος θα πρέπει να αγοράζει την ίδια ποσότητα αγαθών σε κάθε χώρα.
Η σχετική ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης ορίζει ότι ο ρυθμός μεταβολής στις τιμές των προϊόντων πρέπει να είναι παρόμοιος όταν μετριέται σε ένα κοινό νόμισμα, με την προϋπόθεση ότι το κόστος μεταφορικών και τα διάφορα εμπόδια στο εμπόριο παραμένουν αμετάβλητα.
Χρηματιστική Παράνοια & Πραγματική Δημοκρατία
Βλάξ ἄνθρωπος ἐπὶ παντὶ λόγῳ ἐπτοῆσθαι φιλεῖ
(ο ανόητος συνηθίζει να ταράζεται με κάθε λόγο)
Ἡράκλειτος, Β 87.
Ο πρόσφατος χρηματιστηριακός παροξυσμός αποκαλύπτει και επιβεβαιώνει τρία πράγματα: α) η πραγματική οικονομία και η χρηματιστική βιομηχανία είναι απόλυτα ασύνδετες μεταξύ τους. β) η ίδια η πραγματικότητα επαληθεύει την αρνητική κρίση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου στο ζήτημα της αγοράς ομολόγων και γ) η οικονομία ως επιστήμη βρίσκεται εκεί που ήταν η αστρονομία πριν τον Johannes Kepler (1571-1630) και η βιολογία πριν τον Charles Darwin (1809-1882).
Τα προηγούμενα δεν είναι παρά απόρροιες ενός άλλου θεμελιώδους ζητήματος. Κι αυτό το ζήτημα είναι η δημοκρατία. Όχι σαν διαδικασίες κοινοβουλευτικών τύπων. Ούτε σαν άσκηση πολιτικού διαλογισμού. Αλλά στην αποτελεσματικότητά της κυρίως ως συστήματος αντιμετώπισης απειλών, κινδύνων και κρίσεων στη σκληρή, αδιάφορη και πεζή πραγματικότητα. Τα παραδείγματα που παρατίθενται στη συνέχεια δείχνουν πως η ποιότητα και το περιεχόμενο ενός πολιτεύματος αποκαλύπτονται και είναι ευθέως ανάλογα με τη χειροπιαστή προστασία και στήριξη της κοινωνίας των πολιτών του. Εννοείται διασφαλίζοντας την αξιοπρέπειά τους. Δηλαδή προστατεύοντάς τους (και) από την ανάγκη της έμμεσης ή εύσχημης επαιτείας. Στα δημοκρατικά συντάγματα, όπως και στο ελληνικό, προηγείται η προστασία της ανθρώπινης αξίας, έναντι της προστασίας της ζωής.
Το απόφθεγμα του Ηράκλειτου στην επικεφαλίδα μοιάζει παράταιρο. Παρακάτω θα γίνει κι αυτό κατανοητό.
Το Τέλος των Ψευδαισθήσεων.
Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο πρόφασιν ιδίης αβουλίης.
(Οι άνθρωποι έπλασαν το σκιάχτρο της τύχης,
για να δικαιολογήσουν την ανοησία τους)
Δημόκριτος, 460-370 π.Χ., 68 B 119.
Ας αρχίσουμε με κάποιες τετριμμένες και πληκτικές διαπιστώσεις. Σε συνέντευξή της στο περιοδικό Der Spiegel (Nr 9/22.2.2020) η Γενική Διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Kristalina Georgieva τονίζει ότι: η ανασφάλεια είναι η νέα κανονικότητα. Ο Henry Kissinger εκτιμούσε σε πρόσφατο άρθρο του στη Wall Street Journal (April 3rd, 2020) ότι: η πολιτική και οικονομική αναταραχή που ξέσπασε μπορεί να διαρκέσει ολόκληρες γενιές. Επιφανείς οικονομολόγοι, όπως ο Robert Shiller (Nobel 2013), υποστηρίζουν ότι η κρίση που διέρχεται η παγκόσμια οικονομία μπορεί να αποδειχτεί χειρότερη από εκείνην του 1929. Τα απαισιόδοξα σενάρια μας προετοιμάζουν για μια βαριά ύφεση· τα αισιόδοξα για μια εφιαλτική.
Ο γνωστός ιστορικός Yuval Noah Harari διαμαρτύρεται και προσπαθεί να εξορκίσει τους κινδύνους που θα προκύψουν για τη δημοκρατία από τον Μεγάλο Αδερφό. Η κρατική εξουσία θα παρακολουθεί τους πάντες και τα πάντα με σκοπό να ελέγξει και να κατευθύνει τις μάζες. Αρκετά όμως με τις ανιαρές γενικότητες. Ας παραβλέψουμε επίσης την ύποπτη και αντιφατική προτροπή του Henry Kissinger: Με το να διαφωνούμε τώρα για το παρελθόν απλά γίνεται δυσκολότερο να κάνουμε αυτό που πρέπει.
Μαύρη Δευτέρα?
"I took economics courses in [Harvard] college for four years,
and everything I was taught was wrong".
Franklin D. Roosevelt1.
Ο φόβος του Coronavirus εξαπλώνεται πιο γρήγορα από τον ίδιο τον ιό. Αυτό που εκδηλώνεται ως πανικός και οδηγεί στην υπερβολή των ρευστοποιήσεων με αφορμή τον κορωνοϊό δεν είναι παρά μια ακόμη ευκαιρία για την αποθησαύριση μεσοπρόθεσμων κερδών. Από τις 25 02 2019 έως και Παρασκευή 21 Φεβρουαρίου 2020 ο γενικός δείκτης του χρηματιστηρίου Αθηνών είχε φτάσει από τις 686,77 μονάδες στις 893,03. Η περασμένη χρονιά, με τα δέκα θετικά μηνιαία κλεισίματα, καταγράφηκε ως η καλύτερη της εικοσαετίας. Για το 2019 ο χρηματιστηριακός δείκτης Dax στη Φρανκφούρτη κινήθηκε από τις 10.558,96 μονάδες στις 13.249,01. Για την ίδια χρονιά ο Dow Jones στη Νέα Υόρκη κινήθηκε από τις 23.879,12 στις 28.538,44. Ο εμπορικός πόλεμος του Προέδρου D Trump εναντίον της Κίνας, η απειλή μιας παρόμοιας τακτικής σε βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Brexit, αν και αποτελούν μακράν τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για την παγκόσμια οικονομία, δεν επηρέασαν τόσο ή επηρέασαν αμελητέα την πορεία των χρηματιστηριακών αγορών. Κι αυτά όταν οι εκτιμήσεις της επικεφαλής οικονομολόγου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Gita Gopinath, οι ζημιές που θα υποστούν οι οικονομίες της Κίνας, αλλά και των ΗΠΑ, μόνο για το 2020 θα φτάσουν αντίστοιχα στα 300 και 125 δισεκατομμύρια δολάρια ή 2% και 0,6% για την καθεμία απ’ αυτές. Η παγκόσμια ανάπτυξη, όπως προαναφέρθηκε, που υπολογίζονταν για το 2019 στο 3,6% διορθώνεται ήδη κάπου ανάμεσα στο 2,6 και στο 3%.
Πλούσιοι και Φτωχοί
Η ιστορία των ανισοτήτων εξαρτάται από τις αντιλήψεις που διαμορφώνουν οι οικονομικοί, πολιτικοί, κοινωνικοί δρώντες φορείς για το τι είναι δίκαιο και τι όχι, από τους συσχετισμούς δυνάμεων μεταξύ τους και από τις συλλογικές επιλογές που απορρέουν από τις αντιλήψεις τους αυτές· είναι ότι συνθέτουν με τη δράση τους όλοι οι εμπλεκόμενοι.
Το δεύτερο συμπέρασμα, που συγκροτεί τον πυρήνα του βιβλίου, είναι ότι η δυναμική της κατανομής του πλούτου θέτει σε κίνηση ισχυρούς μηχανισμούς οι οποίοι ωθούν εναλλακτικά προς τη σύγκλιση ή την απόκλιση, και ότι δεν υπάρχει καμία φυσική και αυτόματη διαδικασία που θα απέτρεπε τις τάσεις της αποσταθεροποίησης και της διεύρυνσης των ανισοτήτων από το να επικρατήσουν για μεγάλη χρονική διάρκεια.1
Κρυπτονομίσματα.
Ένα άτακτο φάντασμα πλανιέται πάνω από την οικονομία. Κυβερνήσεις, τραπεζίτες και ο Josef Stiglitz εξορκίζουν το εννιάχρονο δημιούργημα του φανταστικού Satoshi Nakamoto. Αν και μάλλον υποκρίνονται, οι διαμαρτυρίες τους έχουν κάποια βάση. Το σύστημα, που παρουσιάστηκε στις 3 Ιανουαρίου 2009 και έγινε γνωστό ως Peer-to-Peer Electronic Cash System, θέτει εν αμφιβόλω τη σημασία των μεσαζόντων και κατ’ επέκταση την ίδια την αξία των παραδοσιακών νομισμάτων που επιβλέπουν και διακινούν οι επίσημοι δημιουργοί και διαχειριστές.
Ελίχρυσος ο Εδώδιμος
Οι αυτό-καταγγελίες για τις μονοπωλιακές πρακτικές των γερμανικών αυτοκινητοβιομηχανιών, υπό τον φόβο των κυρώσεων από το Γερμανική Δικαιοσύνη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού καταδεικνύουν την ανάγκη ύπαρξης ανεξάρτητων κρατικών μηχανισμών. Μηχανισμών, που σε κρίσιμες στιγμές, θα έχουν το κύρος και την ισχύ να μπορούν να παρέμβουν προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, στο οποίο εννοείται ότι συμπεριλαμβάνονται και οι ίδιες οι επιχειρήσεις. Στη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον εφετινό Ιούνιο η Καγκελάριος A Merkel προφήτευε δυσοίωνο το μέλλον του εν λόγω κλάδου. Η αυτορρύθμιση της αγοράς είναι ένας μύθος στο στόμα των παπαγάλων της ολιγαρχίας και ένα φάντασμα στα θολωμένα μυαλά των αφελών ακολούθων τους.
Τίσις
Η τίσις τοποθετείται στο τέλος της νομοτελειακής αλυσίδας ὕβρις → ἄτη → νέμεσις → τίσις και δηλώνει την αντάξια πληρωμή, την ευθύδικη τιμωρία, την παραδειγματική συντριβή των αλαζόνων.
Στα διαλαμβανόμενα του παρόντος σχολίου η τίσις παίρνει τη μορφή ενός φαινομενικά δίκαιου φόρου, ο οποίος αν τελικά επιβληθεί, ο περιβόητος ενφια, για κάποιες τουλάχιστον κατηγορίες ιδιοκτητών, θα μοιάζει μάλλον αστείος.
Upside Down
Αν θα έπρεπε να δοθεί παραστατικά ο τρόπος που η Ενωμένη Ευρώπη αντικρύζει την Αμερική αυτήν την περίοδο, η εικόνα της επικεφαλίδας θα ήταν αρκετά κατάλληλη. Καθώς οι πρώτες ενέργειες του νέου Πρόεδρου δείχνουν ότι εννοεί αυτά που λέει, τα τελευταία εξήντα χρόνια της ασφαλούς ευρωπαϊκής αμεριμνησίας φτάνουν στο τέλος τους.
Το ναρκοπέδιο.
Πέρα από τον αποπροσανατολιστικό και ίσως ψυχαγωγικό χαρακτήρα της φασαρίας για το ήσσονος σημασίας θέμα της προεδρίας του ΕΣΡ, της συζήτησης για τη ρύθμιση του δημοσίου χρέους και της διαπραγμάτευσης για τα εργασιακά, η κοινωνία και οι ηγέτιδες ομάδες της πορεύονται με προσποιητή αμεριμνησία στη διακεκαυμένη ζώνη του ιδιωτικού χρέους. Ενός χρέους των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων που στα χρόνια της κρίσης παίρνει σταδιακά τη μορφή ενός τεράστιου ναρκοπεδίου, το οποίο όταν ενεργοποιηθεί, δεν θα συμπαρασύρει στην κατάρρευση μόνο την οικονομία στο σύνολό της. Με μια άλλη ανάγνωση και οπωσδήποτε από ένα ορισμένο σημείο και μετά οι εν λόγω οφειλές συνιστούν τη χρηματοοικονομική διάσταση της καθολικής πλέον αποστροφής της πλειονότητας των πολιτών προς τους ηγήτορές τους.