Σύμφωνα με τον ορισμό του Αμερικανού μαθηματικού Edward Lorenz και εμπνευστή της σχετικής θεωρίας, ως Χάος ορίζεται η κατάσταση όπου το παρόν καθορίζει το μέλλον, αλλά η προσέγγιση του παρόντος δεν προσδιορίζει κατά προσέγγιση το μέλλον.
Η Θεωρία του Χάους, πέρα από τα μαθηματικά και τη φυσική, ισχύει και στις κοινωνικές επιστήμες. Οι γεωγραφικές, βιολογικές και οικονομικές δυνάμεις δημιουργούν περιορισμούς, οι οποίοι ωστόσο αφήνουν αρκετό χώρο για το αναπάντεχο. Το πλήθος των δυνάμεων που ενεργούν και των αλληλεπιδράσεων τους είναι τόσο σύνθετες, που ελάχιστες διακυμάνσεις οδηγούν σε αποτελέσματα με τεράστιες αποκλίσεις. Μ’ άλλα λόγια οι εξελίξεις δεν είναι πάντα και αναγκαστικά αιτιοκρατικές και κυρίως δεν συμβαίνουν στα όρια των παραδοχών και της αντιληπτικής ικανότητάς μας.
Η πρόσφατη εκτίμηση ενός κυβερνητικού παράγοντα ότι οι συνθήκες έχουν ωριμάσει για να αναζητηθούν αμοιβαία επωφελείς συνεργασίες σε ένα διευρυμένο πεδίο με τις ΗΠΑ, κάνει επίκαιρη τη σύντομη ιστορία ή θρύλο με το γέρο Ινδιάνο και τους αστροναύτες που ακολουθεί.
Η εκπαίδευση των αστροναυτών, που θα επάνδρωναν την αποστολή του Απόλλωνα 11 στο φεγγάρι στις 20 Ιουλίου 1969, περιλάμβανε και ένα πρόγραμμα προσαρμογής στις σεληνόμορφες ερήμους των δυτικών ΗΠΑ. Οι περιοχές αυτές είναι η πατρίδα διαφόρων φυλών αυτοχθόνων Αμερικανών. Μια μέρα κάποιοι από τους εκπαιδευόμενους συναντήθηκαν τυχαία μ’ έναν γέρο Ινδιάνο. Αυτός απορημένος τους ρώτησε τι έκαναν εκεί. Του απάντησαν ότι ετοιμάζονταν για ένα ταξίδι στο φεγγάρι.
ὅτι οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις1.
Απόστολος Παύλος.
Υπάρχουν τρία είδη κακές συνήθειες που παρα-χρησιμοποιούμε όταν βρισκόμαστε μπρος σ’ ασυνήθιστες καταστάσεις της ζωής.
Πρώτη, να παραβλέπεις ότι γίνεται ή έγινε και να νιώθεις σαν να μην έγινε τίποτε. Αυτός είναι ο δρόμος του φανατικού.
Δεύτερη, να δεχόμαστε καθετί όπως μας παρουσιάζεται και να νιώθουμε ότι ξέρουμε τι συμβαίνει. Αυτός είναι ο δρόμος του πιστού.
Τρίτη, να βασανιζόμαστε από ένα γεγονός είτε γιατί δε μπορούμε να το παραβλέψουμε, είτε γιατί δε μπορούμε να το δεχτούμε ολόψυχα. Αυτός είναι ο δρόμος του τρελού.
Κι ο δικός σου δρόμος;
Μια αποτίμηση της μοναξιάς και της απομόνωσης. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν το ‘‘νεοφιλελευθερισμό’’ υπεύθυνο και για την ένταση και εξάπλωση αυτού του κοινωνικού φαινόμενου. Τον περασμένο Ιανουάριο η Theresa Mey διόρισε υπουργό για τη μοναξιά.
Ο Αμερικανός γιατρός Vivek Murthy θεωρεί τη μοναξιά μια μορφή επιδημίας με επιπτώσεις όμοιες στο μέγεθος μ’ εκείνες που προκαλούνται από την παχυσαρκία ή την κατανάλωση 15 τσιγάρων σε καθημερινή βάση. Και ενώ για το κάπνισμα και την παχυσαρκία υπάρχουν εμπεριστατωμένες έρευνες και μελέτες που δείχνουν το ποσοτικό μέγεθος του ζητήματος, για τη μοναξιά δεν υπάρχει ακόμη και εκτιμάται ως πολύ δύσκολο να υπάρξει κάτι ανάλογο. Άλλωστε πως μετράς και ζυγίζεις ένα συναίσθημα. Πέρα πάντως από τους υπολογισμούς και την αξιοπιστία τους το πρόβλημα της αποξένωσης είναι εδώ και απ’ ότι δείχνουν τα στοιχεία καλύπτει το σύνολο του πλανήτη χωρίς εξαιρέσεις μεταξύ πλούσιων και φτωχών, ανατολής-δύσης και βορείων-νοτίων.
ῥίζα γὰρ πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φιλαργυρία
Επιστολή Παύλου προς Τιμόθεον, Α 6,10
Ο καπιταλισμός, λέει ο Φουέρτες, είναι βασικά ψυχοπαθητικός. Ζει για τη στιγμή. Μπορεί να προγραμματίσει μακροπρόθεσμα μόνο σε βάρος της ζωτικότητάς του και όλα τα μεγάλα ζητήματα της ηθικής, μεταβιβάζονται στον πατριωτισμό, στη θρησκεία ή στην ψυχανάλυση. Γι’ αυτό είμαι καπιταλιστής, λέει. Γιατί είμαι ψυχοπαθής. Γιατί είμαι άπληστος. Γιατί θέλω άμεση καταναλωτική ικανοποίηση. Αν έχω πνευματικά προβλήματα, είτε πηγαίνω στον παπά μου και παίρνω άφεση αμαρτιών, είτε πληρώνω έναν ψυχαναλυτή για να με πείσει με τα χρόνια ότι η απληστία μου είναι η αποζημίωσή μου και επανεντάσσομαι στην ανθρώπινη φυλή. Ίσως αισθάνομαι άσχημα για την ιδιοτέλειά μου, αλλά θα την ξεπεράσω. Ο καπιταλισμός είναι μια καλή λύση για το πρόβλημα του πώς να διατηρηθεί μια αναπτυγμένη κοινωνία. Αναγνωρίζει τη θέληση για δύναμη μέσα σε όλους μας.
Οι κυνηγοί που εξασκούν ελεγχόμενη τρέλα πιστεύουν ότι στα θέματα της προσωπικότητας ολόκληρο το ανθρώπινο είδος εμπίπτει σε τρείς κατηγορίες, είπε, και χαμογέλασε με τον τρόπο που χαμογελούσε όταν με κορόιδευε.
Αυτό είναι παράλογο, διαμαρτυρήθηκα. Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι αρκετά πολύπλοκη για να μπεί σε κατηγορίες.
Οι κυνηγοί λένε ότι δεν είναι και τόσο πολύπλοκη όσο νομίζουμε, είπε, κι ότι ανήκουμε σε τρείς κατηγορίες.
Γέλασα από νευρικότητα. Κανονικά θα έπαιρνα μια τέτοια δήλωση σαν αστείο, αλλ’ αυτή τη φορά επειδή το μυαλό μου ήταν εξαιρετικά καθαρό και οι σκέψεις μου ασαφείς, αισθάνθηκα ότι μιλούσε σοβαρά.
beati possidentes
(μακάριοι οι κατέχοντες)
Ρωμαϊκό Ρητό
Σύμφωνα με τον Steven Pinker, καθηγητή ψυχολογίας στο Harvard, η ανθρωπότητα ποτέ δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση απ’ ότι τώρα. Οι ρίζες της απαισιοδοξίας θα πρέπει ν’ αναζητηθούν στη φυσική, όπως υποστηρίζει, ροπή των ανθρώπων προς τον αρνητισμό. Θεωρεί ως τεκμηριωμένο γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν γενικά την τάση να υποφέρουν δυσανάλογα περισσότερο για τις απώλειές τους, απ’ ότι να χαίρονται με τις επιτυχίες τους. Η ροπή αυτή ενισχύεται επιπρόσθετα από την ειδησιογραφία, η οποία εστιάζει στις καταστροφές, στα προβλήματα και στον τρόμο.
Για να ’σαι κυνηγός δε φτάνει να παγιδεύεις το θήραμα, συνέχισε. Ο κυνηγός που αξίζει τ’ όνομά του, δεν πιάνει το θήραμά του επειδή ξέρει να στήνει παγίδες ή επειδή ξέρει τις συνήθειες του θηράματός του, αλλά επειδή ο ίδιος δεν έχει στερεότυπες συνήθειες. Αυτό είναι το πλεονέκτημά του. Δεν είναι όπως τα ζώα που κυνηγάει, προσηλωμένος σε στερεότυπα σχήματα και προβλεπτές κινήσεις. Αντίθετα, είναι ελεύθερος, ρευστός, απρόβλεπτος στις ενέργειες του.
Προχτές, 10 Σεπτεμβρίου, ήταν η Ημέρα κατά της Αυτοκτονίας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αρμόδιων φορέων της χώρας μας από το 2009 και μετά οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 30%, τα εμφράγματα κατά 50% και η κατάθλιψη κατά 80%. Οι στίχοι που ακολουθούν διατηρούν μια μακάβρια επικαιρότητα, παρά τα διάφορα οράματα1 της πολιτικής ηγεσίας.
…μαντεύω πως τούτα τα πράγματα έχουν συμβεί επανειλημμένα, μα δεν μπορώ να μην το σκέφτομαι:
να πεθαίνεις στο πάτωμα μιας κουζίνας στις 7 το πρωί
καθώς άλλοι τηγανίζουν αυγά
δεν είναι τόσο σκληρό
εκτός κι αν συμβαίνει σε σένα…
είμαι ένας ξένος εδώ, κι έγινα (υποθέτω) κάτι σαν κάθαρμα…